Deddf Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) 2022

Addysg bellach a hyfforddiant

93 Addysg a hyfforddiant ar gyfer personau 16 i 19 oed

(1) Rhaid i’r Comisiwn sicrhau bod cyfleusterau priodol yn cael eu darparu‍ i Gymru ar gyfer—

(a) addysg bellach sy’n addas i ofynion personau sydd dros yr oedran ysgol gorfodol ond nad ydynt wedi cyrraedd 19 oed, a

(b) hyfforddiant sy’n addas i ofynion personau o’r fath.

(2) Mae cyfleusterau yn briodol os ydynt—

(a) o nifer sy’n ddigonol i ddiwallu anghenion rhesymol unigolion,

(b) o ansawdd sy’n ddigonol i ddiwallu’r anghenion hynny, ac

(c) yn ddigonol i fodloni’r hawlogaethau a roddir o dan adran 33F o Ddeddf Dysgu a Sgiliau 2000 (p. 21).

94 Addysg a hyfforddiant ar gyfer personau cymwys dros 19 oed

(1) Rhaid i’r Comisiwn sicrhau bod cyfleusterau priodol yn cael eu darparu‍ i Gymru ar gyfer addysg berthnasol a hyfforddiant perthnasol i bersonau cymwys sy’n addas i’w gofynion hwy.

(2) Mae cyfleusterau yn briodol os ydynt—

(a) o nifer sy’n ddigonol i ddiwallu anghenion rhesymol unigolion, a

(b) o ansawdd sy’n ddigonol i ddiwallu’r anghenion hynny.

(3) Rhaid i Weinidogion Cymru, drwy reoliadau, bennu fel addysg berthnasol a hyfforddiant perthnasol at ddibenion is-adran (1) ddisgrifiad o addysg bellach neu hyfforddiant.

(4) Caiff rheoliadau o dan is-adran (3) ddisgrifio addysg bellach neu hyfforddiant drwy gyfeirio at (ymhlith pethau eraill)—

(a) y pwnc;

(b) lefel yr astudio, gan gynnwys drwy gyfeiri‍o—

(i) at y lefel cyrhaeddiad sydd, ym marn Gweinidogion Cymru, wedi ei dangos gan gymhwyster sy’n dod o fewn lefel 1, 2 neu 3 o Fframwaith Credydau a Chymwysterau Cymru, neu

(ii) at ddogfen arall a bennir yn y rheoliadau sy’n nodi disgrifiadau o lefelau cymwysterau;

(c) y math o gymhwyster.

(5) Yn is-adran (4)‍,‍ ystyr ”Fframwaith Credydau a Chymwysterau Cymru” yw’r ddogfen sy’n dwyn y teitl hwnnw a gyhoeddir gan Weinidogion Cymru (fel y mae’n cael ei diweddaru o bryd i’w gilydd) ac sy’n cynnwys disgrifiadau o lefelau cymwysterau.

(6) Wrth ffurfio barn at ddibenion is-adran‍ (4)(b)(i)‍ a chyn pennu dogfen o dan is-adran (4)(b)(ii)‍, caiff Gweinidogion Cymru roi sylw, yn benodol, i gyngor neu wybodaeth a ddarperir gan Gymwysterau Cymru sy’n ymwneud â chymwysterau.

(7) Mae person cymwys yn berson—

(a) sydd wedi cyrraedd 19 oed, a

(b) sy’n dod o fewn disgrifiad a bennir mewn rheoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru (os oes rhai).

(8) Caiff rheoliadau o dan is-adran (7)(b)—

(a) disgrifio person cymwys drwy gyfeirio at (ymhlith pethau eraill)—

(i) oedran;

(ii) cymwysterau neu gyrhaeddiad addysgol arall;

(iii) statws;

(iv) incwm;

(b) pennu disgrifiadau gwahanol o berson cymwys mewn perthynas â disgrifiadau gwahanol o addysg bellach neu hyfforddiant.

95 Addysg a hyfforddiant ar gyfer personau dros 19 oed

(1) Rhaid i’r Comisiwn sicrhau bod cyfleusterau rhesymol yn cael eu darparu‍ i Gymru ar gyfer—

(a) addysg bellach sy’n addas i ofynion personau sydd wedi cyrraedd 19 oed, a

(b) hyfforddiant sy’n addas i ofynion personau o’r fath.

(2) Mae cyfleusterau yn rhesymol os ydynt (gan roi sylw i adnoddau’r Comisiwn) o’r nifer hwnnw a’r ansawdd hwnnw y gellir disgwyl yn rhesymol i’r Comisiwn sicrhau’r ddarpariaeth ohonynt.

96 Gofynion ar y Comisiwn wrth sicrhau addysg bellach a hyfforddiant

(1) Wrth gyflawni’r dyletswyddau a osodir arno gan adrannau 93 i 95, rhaid i’r Comisiwn—

(a) rhoi sylw i’r mannau lle y darperir cyfleusterau, natur y cyfleusterau a’r ffordd y maent wedi eu cyfarparu;

(b) rhoi sylw i’r galluoedd gwahanol a’r doniau gwahanol sydd gan bersonau gwahanol;

(c) rhoi sylw i ofynion cyflogwyr, cyflogeion a chyflogeion posibl mewn perthynas â’r addysg a’r hyfforddiant sy’n ofynnol mewn sectorau cyflogaeth gwahanol;

(d) rhoi sylw i’r addysg a’r hyfforddiant sy’n ofynnol er mwyn sicrhau bod cyflogeion a chyflogeion posibl ar gael sy’n gallu cyflwyno darpariaeth ddysgu ychwanegol yn Gymraeg;

(e) rhoi sylw i’r addysg a’r hyfforddiant sy’n ofynnol er mwyn sicrhau bod cyfleusterau ar gael ar gyfer asesu drwy gyfrwng y Gymraeg a oes gan bersonau anghenion dysgu ychwanegol;

(f) rhoi sylw i gyfleusterau y mae’r Comisiwn yn meddwl y gellid sicrhau’r ddarpariaeth ohonynt yn rhesymol gan bersonau eraill (gan gynnwys darpariaeth a sicrheir gan awdurdodau lleol o dan Ran 2 o Ddeddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 (dccc 2));

(g) gwneud y defnydd gorau o adnoddau’r Comisiwn ac, yn benodol, osgoi darpariaeth a allai beri gwariant anghymesur.

(2) Nid yw darpariaeth i’w hystyried yn un sy’n peri gwariant anghymesur dim ond oherwydd bod y ddarpariaeth honno yn ddrutach na darpariaeth gyffelyb.

97 Cymorth ariannol ar gyfer addysg bellach neu hyfforddiant

(1) Caiff y Comisiwn neu Weinidogion Cymru sicrhau bod adnoddau ariannol yn cael eu darparu—

(a) i bersonau at ddiben darparu, neu’r bwriad i ddarparu, ganddynt hwy neu gan gorff sy’n cydlafurio (o fewn yr ystyr a roddir gan is-adran (3)), addysg bellach neu hyfforddiant yn gyfan gwbl neu’n bennaf yng Nghymru;

(b) i bersonau at ddiben darparu, neu’r bwriad i ddarparu, ganddynt hwy neu gan gorff sy’n cydlafurio (o fewn yr ystyr a roddir gan is-adran (3)), addysg bellach neu hyfforddiant i bersonau sy’n preswylio fel arfer yng Nghymru;

(c) i bersonau at ddiben darparu, neu’r bwriad i ddarparu, nwyddau neu wasanaethau ganddynt hwy, mewn cysylltiad â darparu addysg bellach neu hyfforddiant ganddynt hwy neu gan eraill yn gyfan gwbl neu’n bennaf yng Nghymru;

(d) i bersonau sy’n preswylio fel arfer yng Nghymru ac sy’n cael neu’n bwriadu cael addysg bellach neu hyfforddiant;

(e) i bersonau nad ydynt yn preswylio fel arfer yng Nghymru ac sy’n cael neu’n bwriadu cael addysg bellach neu hyfforddiant yng Nghymru;

(f) i ddarparwyr addysg drydyddol yng Nghymru sy’n sefydliadau o fewn y sector addysg bellach neu uwch at ddiben darparu, neu’r bwriad i ddarparu, addysg uwchradd ganddynt hwy, i bersonau o’r oedran ysgol gorfodol;

(g) i bersonau sy’n cynnal profion modd o dan drefniadau a wneir o dan adran 100.

(2) Caiff y Comisiwn neu Weinidogion Cymru sicrhau bod adnoddau ariannol yn cael eu darparu o dan is-adran (1)—

(a) drwy ddarparu adnoddau ei hunan neu eu hunain;

(b) drwy wneud trefniadau i berson arall ddarparu adnoddau;

(c) drwy wneud trefniadau i bersonau ddarparu adnoddau ar y cyd (pa un a yw hynny’n cynnwys y Comisiwn neu Weinidogion Cymru ai peidio).

(3) Caiff person (“darparwr”) dalu’r holl adnoddau ariannol, neu rai ohonynt, a ddarperir i’r darparwr o dan is-adran (1)(a) neu (b) i berson arall (“corff sy’n cydlafurio”)‍⁠ os yw is-adran (4) yn gymwys.

(4) Mae’r is-adran hon yn gymwys os yw’r corff sy’n cydlafurio yn darparu, yn bwriadu darparu neu wedi darparu addysg bellach neu hyfforddiant ar ran y darparwr, neu os yw’n cydlafurio, yn bwriadu cydlafurio neu wedi cydlafurio â’r darparwr at y diben y sicrheir yr adnoddau ariannol ar ei gyfer.

(5) Rhaid i’r Comisiwn (yn achos adnoddau ariannol a sicrheir ganddo) neu Weinidogion Cymru (yn achos adnoddau ariannol a sicrheir ganddynt) roi ei gydsyniad neu eu cydsyniad cyn i’r darparwr wneud taliad i gorff sy’n cydlafurio (gweler adran 109 am ddarpariaeth bellach ynghylch cydsyniad y Comisiwn).

(6) Ni chaiff y Comisiwn ddarparu ei adnoddau ariannol o dan is-adran (1)(a) neu (1)(b), neu wneud trefniadau i awdurdod lleol ddarparu adnoddau o’r fath o dan is-adran (2)(b), i gorff llywodraethu ysgol a gynhelir yng Nghymru at ddiben darparu addysg gan yr ysgol sy’n addas i ofynion personau dros yr oedran ysgol gorfodol, neu at ddiben sy’n gysylltiedig â hynny (am ddarpariaeth o ran cyllido’r chweched dosbarth mewn ysgolion, gweler adran 101).

(7) Ond caiff y Comisiwn ddarparu ei adnoddau ariannol o dan yr is-adran hon, neu wneud trefniadau i awdurdod lleol ddarparu adnoddau o’r fath, i gorff llywodraethu ysgol a gynhelir yng Nghymru sy’n darparu addysg sy’n addas i ofynion personau dros yr oedran ysgol gorfodol at ddiben gweithgareddau arloesi.

(8) Mae gweithgaredd arloesi yn weithgaredd—

(a) a fydd, ym marn y Comisiwn, yn cyfrannu at godi safonau addysg drydyddol, a

(b) sydd wedi ei ddisgrifio mewn dogfen sydd wedi ei llunio gan y Comisiwn ac sydd wedi ei chymeradwyo gan Weinidogion Cymru.

98 Cymorth ariannol ar gyfer addysg bellach neu hyfforddiant: darpariaeth bellach

(1) Wrth arfer y pŵer o dan adran 97(1)(d) neu (e), caiff y Comisiwn neu Weinidogion Cymru sicrhau bod adnoddau ariannol yn cael eu darparu drwy gyfeirio at unrhyw ffioedd neu daliadau sy’n daladwy gan y person sy’n cael neu’n bwriadu cael yr addysg neu’r hyfforddiant neu drwy gyfeirio at unrhyw fater arall (megis trafnidiaeth neu ofal plant).

(2) Caiff Gweinidogion Cymru, drwy reoliadau, ddarparu na chaniateir i adnoddau ariannol at ddibenion penodedig gael eu sicrhau o dan adran 97(1)(a) neu (b) ond i ddarparwyr cofrestredig mewn categorïau penodedig.

(3) Caiff rheoliadau o dan is-adran (2) ddarparu ar gyfer eithriadau i gyrsiau addysg bellach neu hyfforddiant penodedig neu i ddisgrifiadau penodedig o gyrsiau o’r fath; a chaniateir i gwrs gael ei ddisgrifio drwy gyfeirio at (ymhlith pethau eraill)—

(a) gofynion sydd i’w bodloni gan y cwrs;

(b) y disgrifiad o berson sy’n darparu’r cwrs;

(c) y cymhwyster y mae’r cwrs yn arwain ato.

(4) Yn is-adrannau (2) a (3), ystyr “penodedig” yw wedi ei bennu yn y rheoliadau.

99 Adnoddau ariannol ar gyfer addysg bellach neu hyfforddiant: telerau ac amodau

(1) Os yw’r Comisiwn ei hunan, neu Weinidogion Cymru eu hunain, yn darparu adnoddau ariannol o dan adran 97, caniateir iddo neu iddynt osod y telerau a’r amodau hynny y mae’n ystyried, neu y maent yn ystyried, eu bod yn briodol.

(2) Caiff y telerau a’r amodau (ymhlith pethau eraill)—

(a) galluogi’r Comisiwn neu Weinidogion Cymru i’w gwneud yn ofynnol ad-dalu, yn gyfan gwbl neu’n rhannol, symiau a dalwyd ganddo neu ganddynt os na chydymffurfir ag unrhyw un neu ragor o’r telerau a’r amodau y talwyd y symiau yn ddarostyngedig iddynt;

(b) ei gwneud yn ofynnol talu llog mewn cysylltiad ag unrhyw gyfnod pan fydd swm sy’n ddyledus i’r Comisiwn neu i Weinidogion Cymru yn unol ag unrhyw un neu ragor o’r telerau a’r amodau yn parhau i fod heb ei dalu;

(c) ei gwneud yn ofynnol i berson sy’n darparu neu’n bwriadu darparu addysg neu hyfforddiant (“y darparwr”) wneud trefniadau sy’n darparu ar gyfer pob un neu unrhyw un neu ragor o’r canlynol—

(i) i’r darparwr godi ffioedd drwy gyfeirio at feini prawf penodedig;

(ii) i’r darparwr wneud dyfarndaliadau drwy gyfeirio at feini prawf penodedig;

(iii) i’r darparwr adennill symiau oddi wrth bersonau sy’n cael addysg neu hyfforddiant neu oddi wrth gyflogwyr (neu oddi wrth y ddau);

(iv) i symiau gael eu penderfynu drwy gyfeirio at feini prawf penodedig pan fo darpariaeth wedi ei gwneud o dan is-baragraff (iii);

(v) i esemptiadau penodedig weithredu pan fo darpariaeth wedi ei gwneud o dan is-baragraff (iii).

(3) Yn is-adran (2), ystyr “penodedig” yw wedi ei bennu yn y telerau a’r amodau.

(4) Rhaid i’r telerau a’r amodau wahardd person sy’n darparu, neu sy’n bwriadu darparu, addysg bellach neu hyfforddiant sy’n addas i ofynion personau sydd dros yr oedran ysgol gorfodol ond nad ydynt wedi cyrraedd 19 oed rhag codi ffi ar bersonau o’r oedran hwnnw sy’n cael yr addysg bellach neu’r hyfforddiant.

(5) Rhaid i’r telerau a’r amodau hefyd wahardd person sy’n darparu, neu sy’n bwriadu darparu, addysg berthnasol a hyfforddiant perthnasol sy’n addas i ofynion personau cymwys rhag codi ffi ar bersonau cymwys sy’n cael yr addysg honno neu’r hyfforddiant hwnnw; yn yr is-adran hon mae i “addysg berthnasol a hyfforddiant perthnasol” a “personau cymwys” yr un ystyr ag yn adran 94.

(6) Caiff Gweinidogion Cymru, drwy reoliadau, ddarparu ar gyfer esemptiadau i’r gofyniad yn is-adran (4) neu (5).

(7) Rhaid i’r telerau a’r amodau a osodir gan y Comisiwn mewn perthynas ag adnoddau ariannol a ddarperir o dan adran 97(1)(a) i berson nad yw’n ddarparwr cofrestredig—

(a) ei gwneud yn ofynnol i’r person, os rhoddir hysbysiad iddo o dan adran 126(1), gael cynllun diogelu dysgwyr yn ei le sydd wedi ei gymeradwyo gan y Comisiwn (o dan adran 126(3) neu (5)) ar y dyddiad a bennir yn y telerau a’r amodau neu cyn y dyddiad hwnnw, a rhoi effaith i’r cynllun;

(b) ei gwneud yn ofynnol i’r person, os yw’r person yn ddarparwr addysg drydyddol yng Nghymru, gydymffurfio â’r gofynion sydd wedi eu cynnwys yn y Cod Ymgysylltu â Dysgwyr a gyhoeddir o dan adran 129(1) neu unrhyw god diwygiedig a gyhoeddir o dan adran 129(3);

(c) ei gwneud yn ofynnol i’r person roi sylw i gyngor neu ganllawiau a roddir gan y Comisiwn (naill ai’n benodol neu i bersonau yn gyffredinol) wrth arfer swyddogaethau’r Comisiwn yn y Ddeddf hon.

(8) Os yw’r Comisiwn wedi gwneud trefniadau o dan adran 97(2)(b) i berson arall ddarparu adnoddau ariannol y Comisiwn, o ran y Comisiwn—

(a) caiff ei gwneud yn ofynnol i’r person hwnnw ddarparu’r adnoddau yn ddarostyngedig i unrhyw delerau ac amodau y mae’r Comisiwn yn ystyried eu bod yn briodol (gan gynnwys telerau ac amodau o fath a allai gael eu gosod o dan is-adran (2)), a

(b) rhaid iddo ei gwneud yn ofynnol i’r person hwnnw ddarparu’r adnoddau yn ddarostyngedig i’r telerau a’r amodau a ddisgrifir yn is-adrannau (4) i (7).

100 Profion modd

(1) Caiff y Comisiwn neu Weinidogion Cymru—

(a) cynnal profion modd;

(b) trefnu i bersonau eraill gynnal profion modd.

(2) Caiff y Comisiwn a Gweinidogion Cymru ystyried canlyniadau’r profion modd a gynhelir o dan is-adran (1) wrth arfer y pŵer o dan adran 97(1)(d) neu (e).

101 Y chweched dosbarth mewn ysgolion

(1) Caiff y Comisiwn roi grant i awdurdod lleol—

(a) ar yr amod bod y grant yn cael ei gymhwyso fel rhan o gyllideb ysgolion yr awdurdod am gyfnod cyllido, a

(b) gyda golwg ar y grant yn cael ei ddefnyddio at ddibenion darparu addysg gan ysgolion sy’n addas i ofynion personau dros yr oedran ysgol gorfodol neu at ddibenion sy’n gysylltiedig â darparu addysg o’r fath.

(2) Caniateir i grant a wneir o dan yr adran hon gael ei roi ar delerau ac amodau yn ychwanegol at yr amod a grybwyllir yn is-adran (1)(a) (gan gynnwys telerau ac amodau o fath a allai gael eu gosod o dan adran 99(2)).

(3) Rhaid i gorff llywodraethu ysgol a gynhelir yng Nghymru sy’n darparu addysg sy’n addas i ofynion personau dros yr oedran ysgol gorfodol gydymffurfio â’r gofynion sydd wedi eu cynnwys yn y Cod Ymgysylltu â Dysgwyr a gyhoeddir o dan adran 129(1) neu unrhyw god diwygiedig a gyhoeddir o dan adran 129(3).

(4) Rhaid i’r canlynol roi sylw i gyngor neu ganllawiau a roddir gan y Comisiwn (naill ai yn benodol neu i bersonau yn gyffredinol) wrth arfer swyddogaethau’r Comisiwn yn y Ddeddf hon—

(a) awdurdod lleol sy’n cael grant o dan yr adran hon, a

(b) corff llywodraethu ysgol a gynhelir yng Nghymru sy’n darparu addysg sy’n addas i ofynion personau dros yr oedran ysgol gorfodol.

(5) Yn yr adran hon—

• ystyr “cyfnod cyllido” (“funding period”) yw blwyddyn ariannol neu, os yw rhyw gyfnod arall wedi ei ragnodi o ran Cymru o dan is-adran (1B) o adran 45 o Ddeddf Safonau a Fframwaith Ysgolion 1998 (p. 31) (ysgolion a gynhelir i gael cyfrannau cyllideb), y cyfnod arall hwnnw;

• mae i “cyllideb ysgolion” yr un ystyr â “schools budget” yn adran 45A(2) o Ddeddf Safonau a Fframwaith Ysgolion 1998 (penderfynu cyllidebau penodedig awdurdod lleol).

102 Personau ag anghenion dysgu ychwanegol

(1) Wrth arfer ei swyddogaethau o dan y darpariaethau a nodir yn is-adran (2), rhaid i’r Comisiwn roi sylw—

(a) i anghenion personau ag anghenion dysgu ychwanegol;

(b) i ddymunoldeb bod cyfleusterau ar gael a fyddai’n cynorthwyo i gyflawni dyletswyddau o dan Ddeddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 (dccc 2).

(2) Y darpariaethau yw—

(a) adran 93 (addysg a hyfforddiant ar gyfer personau 16 i 19 oed);

(b) adran 94 (addysg a hyfforddiant ar gyfer personau cymwys dros 19 oed);

(c) adran 95 (addysg a hyfforddiant ar gyfer personau dros 19 oed);

(d) adran 97(1)(a) i (e) a (7) (cymorth ariannol ar gyfer addysg bellach neu hyfforddiant);

(e) adran 103(1) (cymorth ariannol ar gyfer darparu gwybodaeth, cyngor, canllawiau ac i greu cysylltiadau â chyflogwyr);

(f) adran 103(2) (cymorth ariannol ar gyfer addysg cyfrwng Cymraeg ac addysgu Cymraeg) ac eithrio i’r graddau y mae darparu addysg drydyddol a’r addysgu y cyfeirir atynt yn yr is-adran honno yn cynnwys addysg uwch.