Rhan 1 – Rheoleiddio Gwasanaethau Gofal Cymdeithasol
Pennod 1 – Cyflwyniad
Adran 2 - Ystyr “gwasanaeth rheoleiddiedig”
15.Mae Rhan 1 (Penodau 1-5 a 7) o’r Ddeddf yn disodli’r system gofrestru a nodir yn Rhannau 1 a 2 o Ddeddf 2000 at ddiben rheoleiddio gofal cymdeithasol yng Nghymru. Sefydlodd Deddf 2000 system lle yr oedd sefydliadau ac asiantaethau yn cael eu cofrestru. Mewn gwirionedd, roedd hyn yn ei gwneud yn ofynnol i bob lleoliad y darparwyd gwasanaeth ynddo gael ei gofrestru ar wahân. O dan y Ddeddf hon, mae cofrestru yn digwydd ar sail gwasanaeth, hynny yw, bod rhaid i ddarparwr gofrestru er mwyn darparu unrhyw wasanaeth a reoleiddir gan y Ddeddf a bydd y cofrestriad hwnnw yn cynnwys holl fanylion y lleoliadau y mae’r gwasanaeth yn cael ei ddarparu ynddynt (gweler Pennod 2 o’r Rhan hon).
16.Felly, mae adran 2(1) yn rhestru’r “gwasanaethau rheoleiddiedig” a fydd yn destun rheoleiddio gan Weinidogion Cymru yn unol â Rhan 1. Manylir ar ystyr pob cofnod yn y rhestr yn Atodlen 1. Mae’r gwasanaethau sy’n cael eu rhestru yn Atodlen 1 yn cyfateb yn fras i’r sefydliadau a’r asiantaethau a oedd yn cael eu rheoleiddio yn unol â darpariaeth yn Rhannau 1 a 2 o Ddeddf 2000 ac yn ymwneud â’r mathau o wasanaethau sy’n darparu gofal a chymorth i bersonau ym maes gofal cymdeithasol. Mae cynnwys “gwasanaethau eirioli” yn adran 2(1) yn eithriad gan nad oes dim byd sy’n cyfateb i hyn yn Rhannau 1 a 2 o Ddeddf 2000. Mae adran 2(1)(h) yn darparu’r pŵer i ychwanegu at y rhestr o wasanaethau rheoleiddiedig drwy reoliadau.
17.Mae’n bosibl bod rhai gwasanaethau a fyddant, ar yr wyneb, yn dod o fewn y diffiniad o wasanaeth rheoleidiedig ond efallai fod rheswm da dros beidio â rheoleiddio’r gwasanaeth hwnnw drwy’r Ddeddf hon (er enghraifft, pan fo’r gweithgaredd o dan sylw eisoes yn cael ei reoleiddio drwy ffordd arall). Felly, mae is-adran (3) yn caniatáu i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy’n nodi nad yw gwasanaethau a fyddai’n dod o fewn y rhestr yn is-adran (1) fel arall i’w trin fel gwasanaethau rheoleiddiedig. Mae adran 187(2)(a) yn pennu bod rhaid i reoliadau sy’n cael eu gwneud o dan yr adran hon gael eu gwneud drwy ddefnyddio’r weithdrefn gadarnhaol.
Atodlen 1 – Gwasanaethau rheoleiddiedig: diffiniadau
18.Mae’r diffiniad o wasanaeth cartref gofal ym mharagraff 1 yn cwmpasu cartrefi plant a chartrefi i oedolion. Nid yw ysbytai nac ysgolion wedi eu cynnwys gan eu bod yn cael eu rheoleiddio drwy’r system iechyd a’r system addysg yn y drefn honno (er ei bod yn bosibl i ysgolion penodol gael eu rheoleiddio hefyd fel cartref plant gan ddibynnu ar nifer y dyddiau o fewn cyfnod penodol y darperir llety ynghyd â nyrsio neu ofal i blant yn yr ysgol; gweler is-baragraff (3)). Mae’r eithriadau eraill yn is-baragraff (2) oll i’w trin fel mathau gwahanol o wasanaethau rheoleiddiedig.
19.Ym mharagraff 5, nid yw gwasanaethau maethu a ddarperir gan awdurdodau lleol wedi eu cynnwys gan fod gwasanaethau awdurdodau lleol i’w rheoleiddio o dan adran 94A o Ddeddf 2014 sy’n cael ei mewnosod gan adran 58 o’r Ddeddf hon.
20.Mae paragraff 7 yn darparu diffiniad o wasanaeth eirioli. Bydd rheoliadau yn gwneud darpariaeth ynghylch y gwasanaethau sydd i’w rheoleiddio o dan y Ddeddf hon. Mae cyfreithwyr sy’n gweithredu felly yn rhinwedd eu swydd wedi eu heithrio rhag cael eu rhagnodi o dan y rheoliadau hynny yn unol â pharagraff (4).
21.Mae paragraff 8(2) yn nodi eithriadau i’r hyn a ystyrir yn wasanaeth cymorth cartref. Os darperir y gofal a’r cymorth gan berson (perthynas, ffrind neu gymydog o bosibl) nad yw ond yn darparu gofal a chymorth ar sail bersonol (h.y. nid yw’n rhan o fusnes neu wasanaeth ffurfiol) yna nid yw’r ddarpariaeth honno o ofal a chymorth yn cael ei rheoleiddio o dan y Ddeddf. Mae paragraff 8(3) yn darparu eithriad pellach fel na fydd y rheini nad ydynt ond yn cyflwyno person i unigolyn y mae’n ofynnol iddo gael cymorth cartref yn gymwys i’w rheoleiddio o dan y Ddeddf. Yr agwedd allweddol ar yr eithriad yma yw bod diffyg rôl barhaus mewn perthynas â chyfarwyddo neu reoli’r ddarpariaeth o ofal a chymorth.
Adran 3 - Termau allweddol eraill
22.Mae’r adran hon yn diffinio nifer o dermau pwysig sy’n cael eu defnyddio yn y Rhan hon o’r Ddeddf, gan gynnwys y termau “gofal” a “cymorth”. Mae hwn yn ddull gwahanol i’r dull a welir yn Neddf 2014 pan na ddiffinnir y termau hynny fel bod y rhwymedigaethau i asesu anghenion person a darparu ar eu cyfer yn ystyried yr ystod ehangaf bosibl o ofal a chymorth y gall fod eu hangen ar berson. Yn gyferbyniol, mae’r Ddeddf hon yn gosod cyfundrefn reoleiddiol ar bersonau sy’n darparu gwasanaeth sy’n gyfystyr â darparu gofal a chymorth. Felly, mae’n bwysig bod peth sicrwydd ynghylch ystyr gofal a chymorth fel bod darparwr gwasanaeth yn ymwybodol ei fod yn darparu gwasanaeth sydd i’w reoleiddio. Yn ogystal, mae’n golygu bod unrhyw wasanaethau yn y dyfodol y caniateir iddynt gael eu rhagnodi yn unol â’r pŵer yn adran 2(1)(h) yn gyfyngedig i’r rheini sy’n darparu gofal a chymorth fel y’u diffinnir gan yr adran hon. Ni fwriedir i’r diffiniad o “gofal” ddiffinio sut y mae gofal yn cael ei ddarparu neu ei asesu. Mae adran 27(2) yn ei gwneud yn ofynnol bod rhaid i reoliadau a wneir o dan is-adran (1) gynnwys gofynion ynghylch safon y gofal a’r cymorth y mae rhaid i ddarparwr gwasanaeth eu darparu. Caiff ansawdd y gofal ei asesu drwy gyfeirio at y gofynion rheoleiddiol hyn, a hynny gan gyfeirio at ganlyniadau llesiant (gweler adran 27(3)).
23.Efallai y bydd gweithgareddau sy’n dod o fewn y diffiniadau o ofal a chymorth y mae angen iddynt gael eu heithrio fel nad yw gwneud y gweithgareddau hynny yn gyfystyr â chynnal gwasanaeth rheoleiddiedig o dan y Ddeddf ac fel bod gan bersonau sy’n ymwneud â’r pethau hynny sicrwydd bod hynny’n wir. Mae adran 3(3) felly yn darparu’r pŵer i Weinidogion Cymru drwy reoliadau i nodi’r pethau nad ydynt i’w hystyried yn “gofal” a “cymorth” (er enghraifft, gofal a ddarperir gan aelod o’r teulu mewn cyd-destun a allai fel arall arwain at drin y ddarpariaeth honno fel un o’r gwasanaethau rheoleiddiedig a restrir yn Atodlen 1).
Pennod 2 – Cofrestru etc. darparwyr gwasanaethau
Adran 5 - Gofyniad i gofrestru
24.Dyma’r rheol sylfaenol sy’n sail i’r broses o reoleiddio gwasanaethau gofal a chymorth. Rhaid i unrhyw berson sy’n darparu un o’r gwasanaethau rheoleiddiedig a restrir yn adran 2(1) fod wedi ei gofrestru â Gweinidogion Cymru. Mae darparu un o’r gwasanaethau hynny pan nad ydych wedi eich cofrestru yn drosedd ac mae modd ei chosbi â dirwy ddiderfyn neu garchar am hyd at 2 flynedd (neu’r ddau) (gweler adran 51(1)).
Adran 6 - Cais i gofrestru fel darparwr gwasanaeth
25.Mae adran 6 yn nodi’r broses y caiff person wneud cais i Weinidogion Cymru drwyddi i ddod yn ddarparwr gwasanaeth. Mae is-adran (1)(b) yn ei gwneud yn ofynnol i’r ymgeisydd bennu’r “mannau hynny y mae’r gwasanaeth i’w ddarparu ynddynt, ohonynt neu mewn perthynas â hwy”.
26.Bwriedir i’r ymadrodd “ynddo, ohono neu mewn perthynas ag ef” gwmpasu’r holl ffyrdd y gall gwasanaeth gael ei ddarparu. Bwriedir i’r ymadrodd “ynddo” gwmpasu pethau fel gwasanaeth cartref gofal pan fo’r gwasanaeth yn cael ei ddarparu o fewn mangre benodol. Bwriedir i’r ymadrodd “ohono” gwmpasu’r swyddfeydd lle y mae’r rheini sy’n darparu’r gwasanaethau wedi eu lleoli o bosibl ond eu bod yn teithio oddi yno i ddarparu gwasanaeth (er enghraifft gwasanaeth maethu neu wasanaeth cymorth cartref). Gall man fel hynny hefyd fod yn fan y mae pobl yn teithio iddo o dro i dro er mwyn cael y gwasanaeth. Bwriedir i’r ymadrodd “mewn perthynas ag ef” gwmpasu’r ardaloedd daearyddol lle y mae gwasanaeth yn cael ei ddarparu, er enghraifft, yr ardal y mae darparwr gwasanaeth maethu neu wasanaeth cymorth cartref yn ei chwmpasu. Er enghraifft, caiff person wneud cais i fod yn ddarparwr gwasanaeth gofal cartref o swyddfa ym Mhen-y-bont ar Ogwr gyda’r bwriad o ddarparu’r gwasanaeth hwnnw mewn perthynas â Bwrdeistrefi Sirol Pen-y-bont ar Ogwr a Chastell-nedd Port Talbot.
27.Mae is-adran (1)(c) yn ei gwneud yn ofynnol i ddarparwr gwasanaeth ddynodi unigolyn i’w gofrestru fel yr unigolyn cyfrifol mewn cysylltiad â phob man a bennir o dan is-adran (1)(b). Mae adran 21 yn cyfyngu ar y mathau o unigolion y gellir eu pennu, ac unwaith y’u pennir, bydd unigolion cyfrifol yn ddarostyngedig i ofynion penodol o dan reoliadau a wneir yn unol ag adran 28.
Adran 7 - Caniatáu neu wrthod cofrestriad fel darparwr gwasanaeth
28.Mae adran 7 yn nodi’r camau y mae rhaid i Weinidogion Cymru eu cymryd mewn cysylltiad â chais a geir yn unol ag adran 6. Rhaid caniatáu’r cais os yw’r ymgeisydd yn cyflawni’r meini prawf yn is-adran (1). Mae is-adran (1)(a)(ii) yn ei gwneud yn ofynnol bod rhaid i gais sy’n ymwneud â gwasanaeth cymorth cartref gynnwys yr ymgymeriad a nodir yn adran 8 (gweler y nodyn esboniadol i adran 8 am fanylion mewn perthynas a’r ymgymeriad hwn). Mae is-adran (1)(b) yn ei gwneud yn ofynnol i’r ymgeisydd fod yn berson addas a phriodol ac mae is-adran (1)(c)(ii) yn ei gwneud yn ofynnol i bob unigolyn a ddynodir yn unigolyn cyfrifol fod yn berson addas a phriodol. Mae adran 9 yn nodi’r materion y mae rhaid i Weinidogion Cymru roi sylw iddynt wrth benderfynu a yw person yn addas ac yn briodol.
29.O ran caniatáu’r cais, mae is-adran (3)(a)(i) yn pennu bod rhaid iddo fod yn ddarostyngedig i amod sy’n pennu’r mannau y mae’r gwasanaeth i’w ddarparu “ynddynt, ohonynt neu mewn perthynas â hwy”. Mae hyn yn cwmpasu achosion pan all darparwr gwasanaeth bennu bwriad i ddarparu mwy nag un gwasanaeth mewn mwy nag un man, ohono neu mewn perthynas ag ef. Mae gosod yr amod hwn yn ei gwneud yn glir mai dim ond yn y mannau hynny a bennir gan Weinidogion Cymru yn yr amod hwn, ohonynt neu mewn perthynas â hwy, y mae modd darparu gwasanaeth.
30.Mewn geiriau eraill, wrth ddyfarnu ar y cais hwnnw, caiff Gweinidogion Cymru ganiatáu agwedd benodol ar y cais gan wrthod agweddau eraill. Er enghraifft, caiff darparwr wneud cais i ddarparu gwasanaeth cartref gofal a gwasanaeth cymorth cartref. Wrth ddyfarnu ar y cais efallai y bydd Gweinidogion Cymru o’r farn nad yw’r darparwr yn gallu bodloni’r gofynion rheoleiddiol yn unol ag adran 27 mewn cysylltiad â’r gwasanaeth cymorth cartref ac felly dim ond y cais i ddarparu gwasanaeth cartref gofal y byddant yn ei ganiatáu gan wrthod y cais mewn cysylltiad â darparu gwasanaeth gofal cartref.
31.Os yw darparwr yn bodloni’r gofynion mewn cysylltiad â’r ddau fath o wasanaeth rhaid i Weinidogion Cymru nodi’r rheini fel amod cofrestru. Ni ellir cofrestru darparwyr i ddarparu unrhyw wasanaeth rheoleiddiedig mewn unrhyw fan, ohono neu mewn perthynas ag ef a rhaid pennu’r mannau a’r gwasanaethau fel amod i’r cofrestriad. Rhaid i unrhyw wasanaeth neu fan ychwanegol y mae’n bosibl y bydd y darparwr yn ceisio ei ychwanegu yn y dyfodol gael ei ychwanegu at gofrestriad y person hwnnw. Mae darparwr yn gwneud hyn drwy wneud cais i amrywio ei gofrestriad (gweler adran 11).
32.Fel gyda’r amod am fannau, gallai Gweinidogion Cymru fod wedi eu bodloni ynghylch yr unigolyn a ddynodir fel yr unigolyn cyfrifol mewn perthynas â rhai o’r mannau ond nid mewn cysylltiad â mannau eraill. Bwriad cofrestru’r darparwr gwasanaeth yw caniatáu i unigolyn fod yn unigolyn cyfrifol mewn perthynas â mannau a bennir ar dystysgrif gofrestru’r darparwr hwnnw yn unig. Mae is-adran 3(a)(ii) yn pennu bod rhaid i achos o ganiatáu cais gan Weinidogion Cymru fod yn ddarostyngedig i amod sy’n pennu’r unigolyn cyfrifol ar gyfer yr holl fannau hynny y mae gwasanaeth yn cael ei ddarparu ynddynt, ohonynt neu mewn perthynas â hwy. Rhaid ychwanegu unigolyn cyfrifol newydd neu wneud unigolyn cyfrifol sydd eisoes yn unigolyn cyfrifol yn gyfrifol am fan ychwanegol drwy wneud cais i’r cofrestriad gael ei amrywio o dan adran 11.
33.Yn ychwanegol at yr amodau mandadol ynghylch mannau ac unigolion cyfrifol, gall Gweinidogion Cymru osod amodau eraill ar gofrestriad. Mae’r mathau o amodau y gellid eu gosod o dan is-adran (3)(b) yn cynnwys gosod cyfyngiad ar nifer y preswylwyr sydd mewn gwasanaeth cartref gofal neu gyfyngiad ar oedran y preswylwyr hynny, gofyniad am gyfyngiadau priodol ar staffio, megis gofyniad am nifer penodol o staff nyrsio, neu yn achos gwasanaeth cymorth cartref, cyfyngu ar dderbyn unrhyw becynnau gofal newydd.
Adran 8 - Hyd ymweliadau cymorth cartref
34.Mae adran 8 yn nodi manylion yr ymgymeriad y mae rhaid i berson sy’n ceisio ymgeisio i ddod yn ddarparwr gwasanaeth cymorth cartref ei roi pa un ai hyn yw’r gwasanaeth cyntaf a’r unig wasanaeth y mae’n yn ymgeisio i’w ddarparu neu’n wasanaeth dilynol y mae’n ceisio ei ddarparu yn rhinwedd cais i amrywio ei gofrestriad cychwynnol.
35.Mae is-adran (1) yn nodi’r ymgymeriad sylfaenol na fydd gwasanaeth cymorth cartref yn cael ei ddarparu drwy ymweliad sy’n fyrrach na 30 munud oni bai bod unrhyw un neu ragor o amodau A, B ac C (fel y’u nodir yn is-adrannau (3), (5) a (7)) yn gymwys. Mae’r amodau hynny yn darparu eithriadau i gymhwyso’r ymgymeriad.
36.Mae is-adran (2) yn sicrhau nad yw Amod A ond yn gymwys pan fo awdurdod lleol yn darparu cymorth cartref yn uniongyrchol i berson neu fod yr awdurdod yn comisiynu darparwr cofrestredig i’w ddarparu oherwydd dyletswydd yr awdurdod lleol i ddiwallu anghenion gofal a chymorth person (neu ddyletswydd yr awdurdod i ddiwallu anghenion gofalwr person, er enghraifft, pan fo’r awdurdod yn darparu cymorth cartref er mwyn darparu seibiant ar gyfer gofalwr). Nid yw Amod A yn gymwys i drefniadau preifat rhwng person a darparwr gwasanaeth pan fo’r person yn talu’r darparwr yn uniongyrchol.
37.Mae is-adran (3) yn nodi Amod A. Effaith y ddarpariaeth hon yw na fydd yr ymgymeriad yn cael ei dorri os yw’r ymweliad cyntaf o fewn cyfnod cynllun gofal a chymorth neu gynllun cymorth o leiaf 30 munud (oni bai bod Amod C yn gymwys) a bod yr ymweliad cyntaf gan bob gweithiwr cymorth newydd o fewn yr un cyfnod o leiaf 30 munud. Nid yw hyn yn golygu y gall yr ail ymweliad a’r ymweliadau dilynol fod yn llai na 30 munud - byddent yn gorfod bodloni’r meini prawf a nodir yn is-baragraff (b) o hyd cyn y caniateid iddynt fod yn fyrrach. Mae’n ofynnol i awdurdodau lleol gael cynlluniau gofal a chymorth yn eu lle ar gyfer personau y maent yn ystyried bod anghenion gofal a chymorth arnynt (a chynlluniau cymorth ar gyfer gofalwyr y maent yn ystyried bod anghenion arnynt) yn rhinwedd adran 54 o Ddeddf 2014.
38.Bwriedir i is-baragraff (b)(ii) sicrhau bod tasgau sy’n cael eu cyflawni yn ystod ymweliad yn cyrraedd y safonau ansawdd a fydd yn cael eu nodi mewn rheoliadau o dan adran 27. Mae hyn yn sicrhau na all ymweliad fod yn fyr am fod y tasgau gofynnol wedi eu cyflawni i safon is na’r disgwyl.
39.Mae is-adran (4) yn golygu fod Amod B yn gymwys i achosion pan fo’r person sy’n cael y cymorth cartref wedi gwneud trefniadau’n uniongyrchol gyda’r darparwr. Nid oes gwahaniaeth pa un a yw person yn talu’n breifat neu’n talu drwy ddefnyddio taliadau uniongyrchol a wneir iddo gan awdurdod lleol o dan adrannau 50 neu 51 o Ddeddf 2014.
40.Mae is-adran (5) yn nodi Amod B. Mae is-baragraff (a) yn golygu na fydd yr ymgymeriad yn cael ei dorri os rhywbeth y cytunwyd arno rhwng y person a’r darparwr yw’r ymweliad byrrach. Mae is-baragraffau (b) ac (c) yn union yr un fath â’r rheini yn Amod A.
41.Mae is-adran (6) yn golygu bod Amod C yn gymwys ym mhob achos pan fo ymweliad gwasanaeth cymorth cartref yn cael ei ddarparu.
42.Mae is-adran (7) yn nodi Amod C. Mae hyn yn golygu na fydd yr ymgymeriad yn cael ei dorri o dan amgylchiadau pan fo’r person yr ymwelir ag ef yn gofyn i’r ymweliad ddod i ben cyn i’r cyfnod o 30 munud ddirwyn i ben
Adran 9 – Person addas a phriodol: ystyriaethau perthnasol
43.Wrth wneud penderfyniad o ran a yw person sy’n gwneud cais i fod yn ddarparwr gwasanaeth, neu sy’n ddarparwr gwasanaeth ar hyn o bryd, yn berson addas a phriodol, mae is-adran (2) yn ei gwneud yn glir y caiff Gweinidogion Cymru roi sylw i’r holl faterion sy’n briodol yn eu barn hwy. Mae’r un gofyniad yn gymwys pan fo Gweinidogion Cymru yn gwneud penderfyniad o ran a yw person a ddynodir yn unigolyn cyfrifol, neu berson sy’n unigolyn cyfrifol ar hyn o bryd, yn berson addas a phriodol. Yn ychwanegol, mae is-adrannau (4) i (8) yn nodi’r dystiolaeth y mae rhaid i Weinidogion Cymru roi sylw iddi wrth wneud eu penderfyniad. Mae’r dystiolaeth hon yn cynnwys cyflawni troseddau penodol a rhoi rhybuddiad. Ystyrir hefyd fod tystiolaeth o fod yn gysylltiedig neu’n gysylltiedig gynt â pherson sydd wedi gwneud unrhyw un neu ragor o’r pethau a nodir yn is-adran (4) yn berthnasol.
44.Bydd y pwyslais y mae Gweinidogion Cymru yn ei roi ar unrhyw fater y maent yn ystyried ei fod yn berthnasol wrth wneud penderfyniad yn fater o ffaith a gradd.
45.Mae is-adran (9) yn bŵer i wneud rheoliadau er mwyn i Weinidogion Cymru amrywio’r dystiolaeth y mae rhaid iddynt roi sylw iddi o dan yr adran hon.
Adran 10 – Datganiad blynyddol
46.Mae is-adran (1) yn ei gwneud yn ofynnol i ddarparwr gwasanaeth gyflwyno datganiad blynyddol yn dilyn diwedd pob blwyddyn ariannol ac mae is-adran (2) yn nodi rhestr o’r wybodaeth y mae rhaid ei chynnwys mewn datganiad blynyddol. Mae methu â chyflwyno datganiad blynyddol o fewn y terfyn amser rhagnodedig yn is-adran (4) yn drosedd ddiannod y gellir ei chosbi drwy ddirwy (gweler adrannau 48 a 51(2)).
Adran 11 - Cais i amrywio cofrestriad fel darparwr gwasanaeth
47.Os yw darparwr gwasanaeth am amrywio unrhyw un neu ragor o ffiniau ei gofrestriad (ee. drwy ychwanegu gwasanaeth rheoleiddiedig newydd neu fan newydd neu newid yr unigolion cyfrifol sydd wedi eu cofrestru) rhaid iddo wneud cais i amrywio ei gofrestriad o dan yr adran hon.
48.Pŵer i wneud rheoliadau yw is-adran (2) sy’n caniatáu i Weinidogion Cymru nodi terfyn amser ar gyfer gwneud cais gan y darparwr gwasanaeth i amrywio ei gofrestriad i ddynodi person newydd yn unigolyn cyfrifol mewn cysylltiad â’r gwasanaeth hwnnw neu fan y darperir y gwasanaeth ynddo. Os yw unigolyn cyfrifol yn marw neu’n peidio â gallu cyflawni’r rôl, neu os caiff dynodiad yr unigolyn ei ganslo gan Weinidogion Cymru yn unol ag adran 22 gan nad yw’n bodloni’r gofynion yn adran 21 mwyach, rhaid bod gan y darparwr gwasanaeth unigolyn arall i gymryd ei le neu fel arall byddai’n cyflawni trosedd o dan adran 43. Felly, mae’n rhesymol darparu ar gyfer cyfnod penodol pan allai fod bwlch wrth gofrestru unigolyn cyfrifol newydd. Bwriad y pŵer hwn i wneud rheoliadau yw darparu ar gyfer hyn a chaiff bennu terfynau amser gwahanol o dan amgylchiadau gwahanol (er enghraifft, gallai fod yn rhesymol ei gwneud yn ofynnol i ddarparwr gwasanaeth weithredu’n gyflym i ddod o hyd i unigolyn cyfrifol arall pan fo wedi bod yn glir ers peth amser fod cofrestriad yr unigolyn cyfrifol presennol yn mynd i gael ei ganslo. Wedi dweud hyn, efallai y caniateir bwlch hwy pan fo unigolyn cyfrifol yn marw’n annisgwyl).
49.Mae is-adran (3) yn nodi’r pethau y mae rhaid eu cynnwys o fewn cais i amrywio cofrestriad. Os yw’r cais hwnnw i ddarparu gwasanaeth cymorth cartref, yna mae paragraff (a)(ii) yn ei gwneud yn ofynnol bod rhaid i’r cais gynnwys yr ymgymeriad a nodir yn adran 8.
Adran 12 - Caniatáu neu wrthod cais am amrywiad
50.Mewn achos pan fo darparwr gwasanaeth wedi gwneud cais i amrywio neu ddileu amod a osodir gan Weinidogion Cymru o dan adran 11(1)(b), mae is-adran (2) yn ei gwneud yn glir y gallai Gweinidogion Cymru benderfynu amrywio’r amod mewn modd sy’n wahanol i’r hyn a bennir yn y cais, neu yn wir, gallent osod amod cwbl wahanol (naill ai yn ychwanegol at yr amod a nodir yn y cais neu yn ei le). O gofio ystod eang yr amodau a allai fod yn ddarostyngedig i gais amrywio, mae gan Weinidogion Cymru felly y pŵer i gymryd pa gamau bynnag y maent yn ystyried eu bod fwyaf priodol o dan yr amgylchiadau. Fel arall, byddai Gweinidogion Cymru yn gyfyngedig i ganiatáu neu wrthod y cais ar ei delerau ac yna yn gorfod defnyddio gweithdrefn wahanol o dan adran 13 i wneud unrhyw amrywiad ychwanegol.
51.Mae is-adran (3) yn sicrhau bod rhaid i Weinidogion Cymru roi hysbysiad o’r hyn y maent yn bwriadu ei wneud mewn cysylltiad â chais o dan yr adran hon ymlaen llaw i ddarparwr. Rhaid iddynt hefyd roi hysbysiad o’r penderfyniad yn y pen draw er mwyn iddo gymryd effaith (gweler adrannau 18 i 20).
Adran 13 - Amrywio heb gais
52.Hyd yn oed os nad oes cais i amrywio cofrestriad wedi ei wneud, efallai y bydd Gweinidogion Cymru yn ystyried ei bod yn angenrheidiol gwneud amrywiad (er enghraifft, efallai fod arolygiad o dan adran 34 wedi tynnu sylw Gweinidogion Cymru at y ffaith bod angen amrywio’r cofrestriad).
53.Mae’r adran hon yn pennu’r amgylchiadau pan fo Gweinidogion Cymru yn gallu amrywio cofrestriad darparwr gwasanaeth heb gael cais ganddo.
54.Mae’r gallu i amrywio cofrestriad yn caniatáu i Weinidogion Cymru ganslo gwasanaeth penodol tra bo darparwr yn parhau i allu darparu gwasanaethau eraill, neu i ganslo man y darperir gwasanaeth ynddo, ohono neu mewn perthynas ag ef gan gadw cofrestriad y mannau eraill.
55.Er enghraifft, efallai fod darparwr wedi ei gofrestru i ddarparu gwasanaeth cartref gofal mewn dau fan, un yng Nghaerdydd a’r llall yn Abertawe. Efallai y bydd Gweinidogion Cymru yn ystyried nad yw’r gwasanaeth cartref gofal a ddarperir yng Nghaerdydd yn cydymffurfio â’r gofynion rheoleiddiol perthnasol ac y dylid ei ganslo. O dan y gyfundrefn reoleiddiol hon, caniateir i gofrestriad y darparwr gael ei amrywio i ddileu un man lle y darperir y gwasanaeth cartref gofal (Caerdydd) oddi ar y cofrestriad gan gadw’r man arall arni (Abertawe). Mae hyn oherwydd mai dim ond unwaith y bydd darparwr yn cael ei gofrestru mewn cysylltiad â’r holl wasanaethau a ddarperir a’r holl fannau y darperir pob un o’r gwasanaethau hynny ynddynt, ohonynt neu mewn perthynas â hwy.
56.Fel gydag amrywiadau o dan adran 11, rhaid i Weinidogion Cymru ddyroddi hysbysiad o gynnig yn gyntaf cyn gwneud unrhyw benderfyniad terfynol i amrywio cofrestriad darparwr gwasanaeth.
Adran 14 - Ceisiadau i ganslo cofrestriad fel darparwr gwasanaeth
57.Mae’r adran hon yn caniatáu i geisiadau gael eu gwneud i ganslo cofrestriad ond dim ond os nad yw Gweinidogion Cymru eisoes wedi cychwyn cymryd camau i ganslo cofrestriad darparwr o dan adran 15 neu 23. Mae’r cyfyngiad hwnnw yn atal darparwr rhag mynd y tu allan i’r gweithdrefnau canslo o dan yr adrannau hynny sy’n cynnwys nodi’r seiliau dros ganslo gan Weinidogion Cymru. Pan fo Gweinidogion Cymru wedi cymryd camau i ganslo cofrestriad efallai fod rhesymau pwysig er budd y cyhoedd dros nodi’r seiliau dros gymryd y camau hynny.
Adran 15 - Canslo heb gais
58.Mae adran 15 yn nodi pwerau Gweinidogion Cymru i ganslo cofrestriad darparwr gwasanaeth yn llwyr. Gallai hyn olygu canslo sawl gwasanaeth a ddarperir mewn sawl man, ohonynt neu mewn perthynas â hwy. Gan mai pŵer yw hwn, Gweinidogion Cymru fydd yn penderfynu, ym mhob achos, a yw canslo yn briodol ar ba sail bynnag o’r seiliau a restrir yn is-adran (1) sy’n gymwys.
59.Mae is-adran (4) yn gwahardd Gweinidogion Cymru rhag gallu canslo cofrestriad darparwr oni chydymffurfiwyd â’r weithdrefn hysbysiad gwella yn adrannau 16 a 17 (ond nid yw’r weithdrefn honno yn gymwys i unrhyw gais brys i ganslo neu amrywio cofrestriad a wneir yn unol ag adran 23 nac i benderfyniad Gweinidogion Cymru i osod amod brys yn unol ag adran 24).
Adran 16 - Hysbysiadau gwella ac Adran 17 - hysbysiad o benderfyniad yn dilyn hysbysiad gwella
60.Mae adran 16 yn darparu ar gyfer hysbysiad o fwriad i amrywio neu ganslo ac yn rhoi cyfle i’r darparwr gywiro pethau. Yn unol ag adran 16(3)(c) bydd hysbysiad gwella yn pennu terfyn amser ar gyfer gwneud y camau a nodir yn angenrheidiol gan Weinidogion Cymru er mwyn osgoi canslo’r cofrestriad.
61.Os nad yw Gweinidogion Cymru wedi eu bodloni bod y camau wedi eu cymryd ar ddiwedd y terfyn amser hwnnw, gall Gweinidogion Cymru wneud un o dri pheth. Efallai y byddant yn mynd ati ar unwaith i wneud penderfyniad i ganslo neu amrywio’r cofrestriad. Os yw Gweinidogion Cymru yn gwneud hyn, yna rhaid iddynt ddyroddi hysbysiad o benderfyniad i’r darparwr gan esbonio’r hawl i apelio a roddir gan adran 26. O dan amgylchiadau pan fo Gweinidogion Cymru yn penderfynu bod cydymffurfedd foddhaol wedi bod ni allant barhau i ganslo a rhaid darparu hysbysiad i’r darparwr gan roi gwybod iddo am hyn.
62.Fel arall, gall fod rhai achosion pan fo Gweinidogion Cymru o’r farn, ar ôl i’r terfyn amser ddod i ben, fod camau penodol wedi eu cymryd ond nad yw’r holl gamau wedi eu cymryd, neu fod y camau wedi eu cymryd ond nad yw Gweinidogion Cymru yn hyderus bod y darparwr wedi cydymffurfio â’r gofynion rheoleiddiol. Mae adran 17(3)(b) yn darparu pŵer i Weinidogion Cymru i bennu dyddiad, ac ar ôl y dyddiad hwnnw, maent yn bwriadu canslo neu amrywio os nad ydynt wedi eu bodloni o hyd fod y camau a bennir yn yr hysbysiad gwella wedi eu cymryd. Ar ddiwedd y cyfnod pellach hwnnw, os yw Gweinidogion Cymru o’r farn bod diffyg cydymffurfedd o hyd a’u bod yn dymuno parhau i ganslo, rhaid iddynt gynnal arolygiad (is-adran (5)). Os yw Gweinidogion Cymru yn dymuno parhau i ganslo ar ôl cynnal yr arolygiad hwnnw, yna rhaid iddynt ddyroddi hysbysiad o benderfyniad i ganslo neu amrywio.
63.Bydd gan ddarparwr hawl i apelio yn erbyn penderfyniad Gweinidogion Cymru i ganslo neu amrywio (gweler adran 26).
64.Mae’r diagram a ganlyn yn dangos y weithdrefn hysbysiad gwella:
Adran 18 - Hysbysiad o gynnig ac Adran 19 - hysbysiad o benderfyniad yn dilyn hysbysiad o gynnig
65.Cyn gwneud penderfyniadau penodol, rhaid i Weinidogion Cymru ddyroddi hysbysiad sy’n rhoi gwybod i’r darparwr gwasanaeth o’r penderfyniad y maent yn bwriadu ei gymryd gan roi cyfle i’r darparwr gwasanaeth gyflwyno sylwadau ysgrifenedig o fewn cyfnod penodol o amser, a rhaid i’r cyfnod hwnnw fod yn 28 o ddiwrnodau o leiaf. Mae modd i hysbysiad o’r fath hefyd roi cyfle i’r darparwr i gywiro’r sefyllfa drwy ddarparu terfyn amser ar gyfer gwneud pethau penodol i osgoi bod y camau yn cael eu cymryd (gweler adran 18(3)).
66.Rhaid i Weinidogion Cymru ystyried unrhyw sylwadau a gyflwynir ac yn dilyn hynny rhaid iddynt wneud penderfyniad yn unol ag adran 19(6).
67.Mae’r diagram a ganlyn yn dangos y gweithdrefnau hysbysiad o gynnig:
Adran 21 - Unigolion cyfrifol ac Adran 22 - canslo dynodiad unigolyn cyfrifol
68.O’u cymryd gyda’i gilydd, mae adrannau 7 ac 21 yn ei gwneud yn ofynnol bod rhaid penodi person yn unigolyn cyfrifol sydd wedi ei ddynodi gan y darparwr fel rhan o’i gofrestriad. Mae adran 21 yn pennu bod rhaid i’r unigolyn cyfrifol fodloni gofynion penodol. Mae is-adran (2) yn ei gwneud yn ofynnol i’r unigolyn cyfrifol fod yn rhywun mewn swydd ddigon uchel o fewn y cwmni neu’r sefydliad sy’n rhedeg y gwasanaeth.
69.Bydd rhaid i’r unigolyn cyfrifol fod yn “addas a phriodol” hefyd. Mae’r gofynion y mae rhaid i Weinidogion Cymru eu hystyried wrth wneud penderfyniad ynghylch a yw person a ddynodir yn unigolyn cyfrifol gan y darparwr gwasanaeth yn berson addas a phriodol i fod yn unigolyn cyfrifol neu a yw unigolyn cyfrifol presennol yn parhau i fod yn addas ac yn briodol wedi eu nodi yn adran 9.
70.Bydd gan yr unigolyn cyfrifol gyfrifoldebau penodol am y gwasanaeth y mae’r person hwnnw wedi ei gofrestru mewn cysylltiad ag ef. Nodir y dyletswyddau hynny mewn rheoliadau a wneir yn unol ag adran 28. Ar yr adeg pan fo’r darparwr gwasanaeth yn gwneud cais i gael ei gofrestru, bydd rhaid i Weinidogion Cymru fod wedi eu bodloni bod y person a ddynodir yn unigolyn cyfrifol yn gallu cyflawni’r dyletswyddau hynny (gweler adran 7(1)(c)). Bydd angen i unigolyn cyfrifol allu bodloni’r gofynion a osodir gan reoliadau o dan adran 28 mewn perthynas â’r math o wasanaeth y mae’r unigolyn i gael ei gofrestru yn unigolyn cyfrifol ar ei gyfer.
71.Mae adran 21(4) yn caniatáu i’r un person fod yn unigolyn cyfrifol mewn cysylltiad â mwy nag un man y darperir gwasanaeth ynddo, ohono neu mewn perthynas ag ef. Fodd bynnag, dim ond os yw Gweinidogion Cymru yn gallu bod wedi eu bodloni y gall y person gyflawni ei ddyletswydd fel unigolyn cyfrifol mewn cysylltiad â phob man y bydd hyn yn bosibl.
72.Os nad yw unigolyn yn bodloni’r gofynion i fod yn unigolyn cyfrifol, mae adran 22 yn rhoi’r pŵer i Weinidogion Cymru i ganslo dynodiad unigolyn cyfrifol. Rhoddir cyfle i’r unigolyn gywiro pethau yn gyntaf fel ei fod yn dangos ei fod yn addas i fod yn unigolyn cyfrifol (gweler adran 22(4)(b)).
73.Er enghraifft, caiff darparwr ddynodi'r un person i fod yn unigolyn cyfrifol mewn cysylltiad â gwasanaeth cartref gofal yng Nghaerdydd a gwasanaeth cartref gofal ym Mangor. Engraifft o ddyletswydd y caniateir iddi gael ei gosod ar yr unigolyn cyfrifol yn y rheoliadau a wneir yn unol ag adran 28 yw gofyniad i oruchwylio’r gwaith o reoli’r gwasanaeth. Caiff Gweinidogion Cymru ystyried na fyddai’r un person yn gallu goruchwylio’r gwaith o reoli’r gwasanaeth yn y ddau fan hynny. Os nad yw’r unigolyn yn gallu gwneud hynny, ym marn Gweinidogion Cymru, yna bydd yn ofynnol i’r darparwr ddynodi unigolyn gwahanol ar gyfer y ddau fan.
74.Gan ddefnyddio’r un enghraifft, caiff Gweinidogion Cymru benderfynu ar adeg y cofrestriad cyntaf y gallai’r un unigolyn ddangos ei fod yn gallu bodloni’r gofynion yn adran 21(1) a chofrestru’r unigolyn hwnnw yn unigolyn cyfrifol mewn cysylltiad â’r gwasanaeth cartref gofal yng Nghaerdydd a Bangor. Er hynny, ar ôl cofrestru, efallai y daw tystiolaeth i’r amlwg sy’n dangos, mewn gwirionedd, nad oedd yr unigolyn yn gallu gwneud hynny. Er enghraifft, efallai fod yr oruchwyliaeth o ran rheoli’r gwasanaeth cartref gofal yng Nghaerdydd yn foddhaol ond nad yw hynny’n wir am y gwasanaeth a ddarperir ym Mangor. Gallai Gweinidogion Cymru, yn unol ag adran 22, ganslo cofrestriad yr unigolyn cyfrifol mewn cysylltiad â gwasanaeth cartref gofal Bangor, gan gadw cofrestriad yr unigolyn hwnnw fel yr unigolyn cyfrifol mewn cysylltiad â gwasanaeth cartref gofal Caerdydd, ond byddai rhaid iddynt roi hysbysiad gwella i’r unigolyn er mwyn rhoi cyfle iddo i gywiro pethau cyn i Weinidogion Cymru barhau â’r canslo.
Adran 23 - Canslo neu amrywio gwasanaethau neu fannau ar frys
75.Mewn amgylchiadau mor ddifrifol fel ei bod yn ofynnol i Weinidogion Cymru gymryd camau ar frys, mae adran 23 yn darparu’r pŵer i Weinidogion Cymru i gymryd camau drwy wneud cais i’r llys ynadon i ganslo cofrestriad cyfan yn llwyr ar frys neu, fel arall, ganslo man y darperir gwasanaeth ynddo, ohono neu mewn perthynas ag ef. Dim ond os oes perygl difrifol i fywyd person neu ei iechyd corfforol neu ei iechyd meddwl neu fod perygl i’r person hwnnw ddioddef camdriniaeth neu esgeulustod y caniateir i gamau brys gael eu cymryd.
76.Un o nodau’r system gofrestru hon, a chanlyniad iddi, yw na fyddai cais i ganslo cofrestriad darparwr yn llwyr yn methu’n llwyr o dan yr amgylchiadau pan na fo’r meini prawf yn adran 23(2) wedi eu bodloni mewn cysylltiad â phob man y darperir pob gwasanaeth ynddo, ohono neu mewn perthynas ag ef. Er enghraifft, gallai Gweinidogion Cymru wneud cais i ganslo cofrestriad darparwr sy’n darparu gwasanaeth cartref gofal mewn tri man. Efallai y bydd y Llys wedi ei fodloni bod y meini prawf yn adran 23(2) wedi eu bodloni mewn cysylltiad â dau o’r mannau hynny ond nid mewn cysylltiad â’r trydydd man. Mae adran 23 yn darparu’r pŵer i’r Llys i amrywio cofrestriad y darparwr drwy ddileu dau o’r mannau yr oedd y gwasanaeth cartref gofal yn cael ei ddarparu ynddynt gan gynnal cofrestriad y gwasanaeth cartref gofal mewn cysylltiad â’r trydydd man yn hytrach na gwrthod cais Gweinidogion Cymru yn llwyr.
77.Nid yw’r weithdrefn hysbysiad gwella yn adrannau 16 a 17 yn gymwys i geisiadau brys (gweler adran 15(4)).
Adran 25 - Amrywio cofrestriad ar frys: amodau eraill
78.Mewn achos pan all bywyd, iechyd corfforol neu iechyd meddwl person fod mewn perygl neu pan fo perygl i gamdriniaeth neu esgeulustod ddigwydd, caiff Gweinidogion Cymru, o dan yr adran hon, amrywio amod cofrestriad neu osod amod newydd ar frys. Mae hyn yn ddewis arall i’r weithdrefn ganslo o dan adran 23.
79.Mae is-adran (5) yn caniatáu i Weinidogion Cymru amrywio ymhellach amod a amrywir neu a osodir o dan yr adran hon neu ei dynnu’n ôl. Er enghraifft, gallai gwybodaeth ddod i’r amlwg wedi i’r camau brys gael eu cymryd (boed hynny o ganlyniad i sylwadau gael eu cyflwyno neu fel arall).
80.Bydd gan ddarparwr gwasanaeth yr hawl i apelio yn erbyn penderfyniad i amrywio neu osod amod ar frys cyn gynted ag y gwneir y penderfyniad. Ar apêl i’r Tribiwnlys Haen Gyntaf, bydd gan y Tribiwnlys y pŵer i wneud unrhyw orchymyn interim y mae’n barnu ei fod yn briodol. Gall hyn gynnwys atal dros dro effaith y penderfyniad a wnaed gan Weinidogion Cymru. Gall hyn fod yn briodol, er enghraifft, mewn achos pan na fo gan y Tribiwnlys y gallu i restru’r mater am wrandawiad ar unwaith. Gellid atal penderfyniad dros dro hyd nes y bydd gan y Tribiwnlys y gallu i gynnal gwrandawiad ar y mater.
Adran 26 – Apelau
81.Mae adran 26 yn darparu hawliau apelio i ddarparwyr gwasanaethau mewn perthynas â phenderfyniadau a wneir gan Weinidogion Cymru i ganslo neu amrywio cofrestriad pa un a wneir y penderfyniad hwnnw o dan amgylchiadau brys ai peidio (caiff unigolyn cyfrifol apelio hefyd yn erbyn penderfyniad i ganslo dynodiad yr unigolyn (gweler adran 22(5) a (6)). Mae gan y Tribiwnlys Haen Gyntaf bwerau eang. Darperir y pŵer i’r Tribiwnlys i gadarnhau penderfyniad gan Weinidogion Cymru, cyfarwyddo na fydd y penderfyniad yn cael effaith neu y bydd yn peidio â chael effaith os yw eisoes wedi cael effaith. Caiff y Tribiwnlys hefyd wneud gorchmynion interim neu roi ei benderfyniad ef ei hun yn lle penderfyniad arall. Drwy roi ei benderfyniad ei hun, nid oes gan y Tribiwnlys y pŵer ond i wneud rhywbeth y gallai Gweinidogion Cymru ei wneud.
Adran 27 - Rheoliadau ynghylch gwasanaethau rheoleiddiedig, Adran 28 -rheoliadau ynghylch unigolion cyfrifol ac Adran 29 - canllawiau ynghylch rheoliadau o dan adrannau 27 a 28
82.Rheoliadau a wneir yn unol ag adran 27 fydd y sail reoleiddio gan Weinidogion Cymru. Mae is-adran (2) yn ei gwneud yn ofynnol bod rhaid i reoliadau a wneir o dan is-adran (1) gynnwys gofynion o ran safon y gofal a’r cymorth y mae rhaid eu darparu gan ddarparwr gwasanaethau. Mae is-adran (3) yn ei gwneud yn ofynnol i’r safonau hynny fod yn gysylltiedig â’r datganiad ynghylch canlyniadau llesiant a ddyroddir gan Weinidogion Cymru yn unol ag adran 8 o Ddeddf 2014 a rhoi sylw i bwysigrwydd llesiant unigolion sy’n cael gofal a chymorth drwy’r gwasanaeth rheoleiddiedig o dan sylw. Caiff rheoliadau hefyd osod gofynion eraill ar ddarparwyr. Dyma rai enghreifftiau: gofyniad i gael rheolwr “addas” ynghyd â’r meini prawf ar gyfer addasrwydd y rheolwr a’r staff; gofyniad i lunio datganiad o ddiben; gofyniad i gadw cofnodion a chyfrifon a hysbysiadau o ddigwyddiadau.
83.Bydd rheoliadau a wneir yn unol ag adran 28 yn nodi’r dyletswyddau sydd i’w gosod ar yr unigolyn cyfrifol. Caiff y dyletswyddau hynny, er enghraifft, gynnwys gofyniad i benodi rheolwr priodol ac addas ac i roi gwybod am y penodiad hwnnw i ba ran bynnag o sefydliad y darparwr gwasanaeth sydd â rheolaeth gyffredinol ar y corff (h.y. bwrdd y cyfarwyddwyr neu rywbeth tebyg yn achos cwmni; y partneriaid yn achos partneriaeth neu’r Cyfarwyddwr Gwasanaethau Cymdeithasol yn achos awdurdod lleol). Gallai’r rheoliadau hefyd ei gwneud yn ofynnol i unigolyn cyfrifol oruchwylio’r gwaith o reoli gwasanaeth. Enghreifftiau eraill o’r gofynion y gellir eu gosod drwy reoliadau o dan yr adran hon yw—
gofynion i wirio cywirdeb y cofnodion a gedwir,
gofynion i gynnal arolygiadau rheolaidd o’r mannau lle y darperir gwasanaeth,
gofyniad i gwblhau’r adran berthnasol o adroddiad blynyddol y darparwr gwasanaeth a lunnir yn unol ag adran 10 a llofnodi datganiad o wirionedd mewn cysylltiad â’r adran honno o’r adroddiad;
gofyniad i adrodd, mewn modd amserol, ar unrhyw bryderon a all fod gan yr unigolyn cyfrifol am y gwasanaeth rheoleiddiedig i fwrdd y cyfarwyddwyr, i’r bartneriaeth neu i’r Cyfarwyddwr Gwasanaethau Cymdeithasol.
84.Yn gysylltiedig â rheoliadau o dan yr adran hon yw’r pŵer a geir yn adran 46 i wneud darpariaeth bod methu â chydymffurfio â gofyniad penodol yn y rheoliadau yn drosedd.
85.Mae adran 29 o’r Ddeddf yn gosod dyletswydd ar ddarparwyr i ystyried y canllawiau a gyhoeddir gan Weinidogion Cymru o dan yr adran hon.
Pennod 3: Adrannau 32-37 - Gwybodaeth ac arolygiadau
86.Mae adran 33 yn darparu’r pŵer i Weinidogion Cymru i gael gwybodaeth mewn perthynas ag arfer eu swyddogaethau fel rheoleiddiwr gwasanaethau gofal a chymorth o dan y Ddeddf hon. Mae hyn yn ddarostyngedig i unrhyw gyfyngiad cyfreithiol sydd ar gael gwybodaeth o’r fath (is-adran (2)).
87.Mae adran 33(1) yn diffinio’r term “arolygiad” at ddibenion Rhan 1. Bydd arolygiad yn cynnwys dau beth: asesu ansawdd y gofal yn ogystal ag asesu trefniadaeth a chydgysylltiad y gwasanaeth.
88.Mae adran 34 yn nodi pwerau mynediad ac arolygu arolygydd. Caiff yr arolygydd arolygu unrhyw fangre y mae gan yr arolygydd seiliau rhesymol dros gredu ei bod (neu wedi bod) yn cael ei defnyddio fel man y darperir gwasanaeth (neu y darparwyd gwasanaeth) ynddo neu ohono, megis man lle y darperir gwasanaeth cartref gofal. Ond, caiff arolygydd hefyd arolygu mangre y mae gan yr arolygydd seiliau rhesymol dros gredu ei bod (neu wedi bod) yn cael ei defnyddio mewn cysylltiad â darparu gwasanaethau rheoleiddiedig. Gallai hyn fod yn swyddfeydd neu’n gyfleuster storio ar ystad ddiwydiannol lle y cedwir dogfennau sy’n gysylltiedig â’r gwasanaeth. Gall hefyd gynnwys car a ddefnyddir mewn cysylltiad â darparu gwasanaeth cymorth cartref (gweler is-adran (6)). Pan fo arolygydd am arolygu cartref person, rhaid i’r meddiannydd gydsynio i’r arolygydd fynd i mewn i’r cartref at ddiben arolygiad.
89.Mae adran 35 yn nodi pwerau’r arolygydd i gyfweld â phersonau a chynnal archwiliad meddygol ohonynt. Mae is-adran (1) yn darparu pŵer i’r arolygydd i’w gwneud yn ofynnol cyf-weld ag unrhyw un yn breifat. Gallai hyn olygu’r darparwr gwasanaeth, rheolwr neu gyflogai gwasanaeth, ond gallai hefyd gynnwys rhiant, perthynas neu ofalwr y defnyddiwr gwasanaeth os yw’n cydsynio i gael ei gyf-weld. Dim ond os yw’r arolygydd yn feddyg cofrestredig neu’n nyrs gofrestredig, a dim ond os yw’r person yn cydsynio i gael archwiliad, y caiff gynnal archwiliad meddygol o ddefnyddiwr gwasanaeth (is-adran (4)). Mae is-adran (5) yn gwneud darpariaeth i drydydd partïon fod yn bresennol yn ystod cyfweliadau neu archwiliadau os yw’r person y cyfwelir ag ef neu y cynhelir archwiliad ohono am i drydydd parti fod yn bresennol ac nad yw’r arolygydd yn gwrthwynebu neu os yw’r arolygydd am i drydydd parti fod yn bresennol ac nad yw’r person y cyfwelir ag ef neu y cynhelir archwiliad ohono yn gwrthwynebu.
90.Mae adran 36 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru lunio adroddiad arolygu cyn gynted ag y bo’n ymarferol ar ôl i arolygiad gael ei gynnal. Mae is-adran (2) yn nodi’r materion y mae rhaid eu cynnwys yn yr adroddiad hwnnw. Tra bo rhaid i’r adroddiad hwnnw gynnwys asesiad o ansawdd y gofal wedi ei fesur yn erbyn y safonau a nodir mewn rheoliadau a wneir o dan adran 27(1), mae gofyniad hefyd i’r arolygydd adrodd ar effaith y gofal a’r cymorth a ddarperir gan y gwasanaeth ar lesiant defnyddwyr gwasanaeth (gweler is-baragraff (b)). Mae’n ofynnol i’r arolygydd hefyd gynnal asesiad ac adrodd ar drefniadaeth a chydgysylltiad yr holl wasanaethau a ddarperir gan y darparwr gwasanaeth (gweler is-baragraff (c)).
91.Mae adran 37 yn darparu pŵer i wneud rheoliadau i alluogi Gweinidogion Cymru i sefydlu system raddio mewn cysylltiad ag ansawdd y gofal a ddarperir gan wasanaethau rheoleiddiedig. Os cyflwynir system o’r fath, yna mae adran 36(2)(d) yn ei gwneud yn ofynnol i’r arolygydd roi’r radd honno yn yr adroddiad arolygu y mae rhaid ei gyhoeddi. Mae adran 187(2) yn darparu bod rhaid i reoliadau a wneir o dan yr adran hon gael eu gwneud drwy ddefnyddio’r weithdrefn gadarnhaol.
Pennod 4: Adrannau 38-42 - Swyddogaethau cyffredinol
92.Mae adran 38 yn gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i gynnal cofrestr o ddarparwyr gwasanaethau. Mae is-adran (2) yn nodi pa wybodaeth y mae rhaid i bob cofnod ei dangos ac mae is-adran (3) yn ei gwneud yn ofynnol i’r gofrestr gael ei chyhoeddi a’i rhoi ar gael i’r cyhoedd edrych arni yn rhad ac am ddim. Mae is-adran (5) yn bŵer i wneud rheoliadau sy’n caniatáu i Weinidogion Cymru hepgor gwybodaeth benodol o’r gofrestr o dan amgylchiadau penodol a gwrthod ceisiadau a wneir am gopïau neu rannau o’r gofrestr o dan amgylchiadau penodol. Mae’r pŵer hwn yn atgynhyrchu pŵer sydd eisoes yn bodoli yn adran 36(3) o Ddeddf 2000 a gallai gael ei ddefnyddio, er enghraifft, i gyfyngu ar gyhoeddi gwybodaeth feddygol am ddarparwyr neu fanylion am sefydliadau sy’n ymwneud â phant.
93.Mae gan awdurdodau lleol ddyletswyddau statudol i asesu a darparu (pa un ai’n uniongyrchol neu fel arall) gofal a chymorth i’r rheini y mae angen y gwasanaethau hynny arnynt ac sy’n gymwys (gweler Deddf 2014) . Maent hefyd yn gomisiynwyr gwasanaethau rheoleiddiedig. Mae adran 39 yn sicrhau bod awdurdodau lleol yn cael eu hysbysu pan fo’r rheoleiddiwr yn cymryd camau penodol yn erbyn darparwyr gwasanaethau rheoleiddiedig.
Pennod 5: Adrannau 43-55 - Troseddau a chosbau
94.Y troseddau yn y Ddeddf a ddosberthir yn droseddau diannod yw:
gwneud datganiad anwir mewn dogfen (adran 47)
methiant i gyflwyno datganiad blynyddol (adran 48)
methiant i ddarparu gwybodaeth (adran 49).
95.Gellid darparu datganiad anwir ar lafar neu’n ysgrifenedig ac, yn yr un modd, gall methu â darparu gwybodaeth ddigwydd drwy fethu â darparu’r wybodaeth ar lafar neu’n ysgrifenedig.
96.Y troseddau yn y Ddeddf a ddosberthir yn droseddau neillffordd yw:
darparu gwasanaeth rheoleiddiedig heb fod wedi ei gofrestru (adran 5)
methiant i gydymffurfio ag amod (adran 43)
disgrifiad anwir gyda’r bwriad o dwyllo (adran 44)
rhwystro arolygydd neu fethu â chydymffurfio â gofyniad a osodir gan arolygydd (adran 50).
97.Mae gwahaniaeth rhwng y drosedd yn adran 5 o ddarparu gwasanaeth rheoleiddiedig heb fod wedi ei gofrestru a’r drosedd yn adran 44 o esgus bod yn ddarparwr gwasanaeth neu esgus bod man yn un y mae gwasanaeth rheoleiddiedig yn cael ei ddarparu ynddo, ohono neu mewn perthynas ag ef. Byddai adran 5 yn cael ei defnyddio pe bai person yn cynnal gwasanaeth rheoleiddiedig heb fod wedi ei gofrestru â Gweinidogion Cymru. Fodd bynnag, efallai y byddai trosedd o dan adran 44(1)(a) yn cael ei chyflawni pe bai person yn esgus ei fod wedi ei gofrestru er mwyn cael contract awdurdod lleol, er enghraifft. O ran adran 44(1)(b) mae’r drosedd yn gymwys yn achos person sy’n honni bod man yn fan lle y mae’r person hwnnw wedi ei gofrestru i ddarparu gwasanaeth pan nad yw wedi ei gofrestru felly mewn gwirionedd. Er enghraifft, efallai fod person yn berchen ar ddau gartref gofal, y naill yng Nghaerdydd a’r llall ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Efallai fod y person hwnnw wedi ei gofrestru i ddarparu gwasanaeth cartref gofal mewn man yng Nghaerdydd ond nid mewn man ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Ni fyddai’r person hwnnw yn cyflawni trosedd o dan adran 5 oherwydd byddai wedi ei gofrestru i ddarparu gwasanaeth cartref gofal mewn man yng Nghaerdydd ond byddai’n cyflawni trosedd o dan adran 44(1)(b) oherwydd byddai’r person hwnnw yn esgus ei fod wedi ei gofrestru i ddarparu gwasanaeth cartref gofal ym Mhen-y-bont ar Ogwr pan nad oedd wedi ei gofrestru i ddarparu’r gwasanaeth hwnnw yno.
98.Caiff y troseddau neillffordd gario dedfryd o garchar o hyd at 2 flynedd os yw’r drosedd yn ddigon difrifol i’w rhoi ar brawf ar dditiad. Mae dirwy ddiderfyn ar gael i’r Llys sy’n dedfrydu ym mhob achos.
99.Mae adrannau 45 a 46 yn darparu pwerau i Weinidogion Cymru i sefydlu troseddau pellach mewn perthynas ag unrhyw un neu ragor o’r gofynion rheoleiddiol a sefydlir yn y rheoliadau a wneir mewn cysylltiad â’r darparwr a’r unigolion cyfrifol yn adrannau 27 ac 28.
100.Mae adran 52 yn darparu pŵer i Weinidogion Cymru i roi hysbysiad cosb yn lle dwyn achos am drosedd, ond dim ond mewn perthynas â’r troseddau hynny a ragnodir mewn rheoliadau. Mae is-adran (2) yn cyfyngu ar arfer y pŵer hwnnw i wneud rheoliadau i droseddau penodol yn unig, sef datganiadau anwir mewn dogfennau, methiant i gyflwyno datganiad blynyddol neu fethiant i ddarparu gwybodaeth.
101.Mae adran 55 yn ei gwneud yn glir mai Gweinidogion Cymru neu’r Cwnsler Cyffredinol yw’r awdurdod erlyn at ddiben troseddau Rhan 1 o dan y Ddeddf. Os yw unrhyw berson arall yn ceisio dwyn achos am droseddau o dan y Ddeddf yna rhaid iddo geisio cydsyniad ysgrifenedig Cwnsler Cyffredinol Llywodraeth Cymru.
Pennod 6: Adrannau 56-58 - Gwasanaethau cymdeithasol awdurdodau lleol
102.Mae Deddf 2014 yn gosod dyletswyddau statudol ar awdurdodau lleol mewn cysylltiad â’u swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol a restrir yn Atodlen 2 i’r Ddeddf honno.
Adran 56 – Adroddiadau gan awdurdodau lleol a dyletswydd gyffredinol Gweinidogion Cymru ac Adran 57 - adolygiadau, ymchwiliadau ac arolygiadau
103.Mae adran 144 o Ddeddf 2014 yn gosod dyletswydd ar awdurdodau lleol i benodi Cyfarwyddwr Gwasanaethau Cymdeithasol at ddiben eu swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol. Mae adran 56 yn mewnosod adran 144A yn Neddf 2014 gan oosod dyletswydd ar awdurdodau lleol i lunio a chyhoeddi adroddiad blynyddol ar arfer eu swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol.
104.Ddeddf 2014 yw’r prif ddarn o ddeddfwriaeth sy’n ymwneud â swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol awdurdodau lleol (sydd, fel y’i crybwyllir uchod, wedi eu nodi yn Atodlen 2 i’r Ddeddf honno). Mae adrannau 56 i 58 o’r Ddeddf hon felly yn mewnosod darpariaethau yn Neddf 2014 sy’n ymwneud â phwerau rheoleiddiol Gweinidogion Cymru mewn cysylltiad â’r swyddogaethau hynny.
105.Mae adran 149A sy’n cael ei mewnosod yn darparu pŵer i Weinidogion Cymru i adolygu astudiaethau ac ymchwil a gynhaliwyd gan eraill mewn perthynas ag arfer swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol awdurdodau lleol yng Nghymru. Gallai hyn gynnwys astudiaeth a gynhaliwyd gan GCC yn unol ag adran 70 o’r Ddeddf.
106.Mae adran 149B sy’n cael ei mewnosod yn darparu pŵer i Weinidogion Cymru i adolygu arfer swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol awdurdodau lleol gan gynnwys comisiynu gwasanaethau gan awdurdodau lleol mewn cysylltiad ag arfer y swyddogaethau gwasanaethau hynny. Er enghraifft, o ganlyniad i’r dyletswyddau o dan Ddeddf 2014 i ddiwallu anghenion pobl y mae arnynt angen gofal a chymorth, bydd yn ofynnol bod gan awdurdod lleol (ymhlith pethau eraill) wasanaethau cymorth cartref yn eu lle. Gall awdurdodau lleol ddarparu’r gwasanaethau hynny yn uniongyrchol ond cânt hefyd gomisiynu gwasanaethau o’r fath. Os yw Gweinidogion Cymru yn penderfynu adolygu awdurdod lleol penodol o ran darparu cymorth cartref, yna rhaid i Weinidogion Cymru roi sylw i’r materion a nodir yn adran 149D – mae hyn yn cynnwys ansawdd ac effeithiolrwydd y gwasanaeth (adran 149D(b)) ac effeithiolrwydd y gwasanaeth o ran sicrhau canlyniadau llesiant (adran 149D(h)).
107.Mae Rhan 8 o Ddeddf 2014 (adrannau 150 i 161 yn benodol) yn darparu pwerau ymyrryd i’r llywodraeth ganolog mewn cysylltiad ag arfer swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol gan awdurdod lleol. Mae adran 57(2) yn rhoi adran 161 newydd yn lle’r hen un ac yn mewnosod darpariaeth amgen mewn cysylltiad â phwerau mynediad ac arolygu. Yn ychwanegol, gosodir dyletswydd ar Weinidogion Cymru gan adran 161A sy’n cael ei mewnosod i lunio a chyhoeddi cod ymarfer. Mae adran 161B yn darparu pŵer i’w gwneud yn ofynnol i wybodaeth gael ei darparu ac mae adran 161C yn sefydlu rhai troseddau. Mae’r darpariaethau a fewnosodir yn cyfateb yn fras i bwerau Gweinidogion Cymru mewn cysylltiad â darparwyr gwasanaethau preifat ym Mhennod 3 o’r Ddeddf gyda rhai eithriadau nad ydynt yn berthnasol yn y cyd-destun hwn.
Adran 58 – Rheoleiddio swyddogaethau awdurdodau lleol sy’n ymwneud â phlant sy’n derbyn gofal a phlant sy’n cael eu lletya
108.Mae Rhan 6 o Ddeddf 2014 yn gwneud darpariaeth mewn perthynas â phlant sy’n derbyn gofal a phlant sy’n cael eu lletya ac mae nifer o bwerau gwneud rheoliadau yn cael eu darparu i Weinidogion Cymru i wneud darpariaeth ynghylch arfer y swyddogaethau hynny.
109.Felly, mae’r swyddogaethau hynny o dan Ran 6 i’w rheoleiddio o dan adrannau newydd 94A a 94B sy’n cael eu mewnosod yn Neddf 2014 gan adran 58. Mae adran 94A yn nodi bod rheoliadau yn gallu gwneud darpariaeth ar gyfer rheoleiddio swyddogaethau awdurdodau lleol mewn perthynas â phlant sy’n derbyn gofal a phlant sy’n cael eu lletya ac mae adran 94B yn darparu i reoliadau bennu y caniateir i dorri’r rheoliadau o dan adran 94A fod yn drosedd. Fel gyda throseddau sy’n ymwneud â thorri’r gofynion o dan Ran 1 o’r Ddeddf (gweler adrannau 44, 45 a 51) mae trosedd o dan adran 94B o Ddeddf 2014 yn drosedd neillffordd y mae modd ei chosbi â hyd at 2 flynedd yn y carchar, dirwy ddiderfyn neu’r ddau. Mae hyn yn disodli’r darpariaethau ynghylch rheoleiddio swyddogaethau maethu perthnasol yn Rhan 3 o Ddeddf 2000 nad ydynt yn gymwys o ran Cymru mwyach (gweler y diwygiadau a wneir i Ddeddf 2000 gan Atodlen 3 i’r Ddeddf hon).
Pennod 7: Adrannau 59-63 - Trosolwg o’r farchnad
110.Mae adrannau 189 i 191 o Ddeddf 2014 (fel y’u diwygiwyd gan Atodlen 3 o’r Ddeddf hon) yn gosod dyletswyddau ar awdurdodau lleol i ddiwallu anghenion pobl sy’n cael gwasanaeth gan berson sydd wedi ei gofrestru’n ddarparwr gwasanaeth o dan y Ddeddf hon ond ei fod yn methu â darparu’r gwasanaethau rheoleiddiedig oherwydd methiant busnes.
111.Cyfres o ddarpariaethau yw adrannau 59 i 63 o’r Ddeddf hon sydd â’r nod o nodi’r darparwyr gwasanaethau rheoleiddiedig hynny sy’n darparu gwasanaeth a fyddai, pe bai’n methu, yn cael effaith ar y farchnad gofal a chymorth yng Nghymru ac yn sbardun i arfer dyletswyddau awdurdodau lleol o dan adrannau 189 i 191 o Ddeddf 2014.
112.Mae adrannau 59 i 62 yn debyg i’r darpariaethau trosolwg o’r farchnad (adrannau 53-57) yn Neddf Gofal 2014 sy’n gymwys yn Lloegr. Mae adran 59 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru sefydlu meini prawf mewn rheoliadau a gaiff eu defnyddio i nodi darparwyr a fydd yn ddarostyngedig i’r darpariaethau trosolwg o’r farchnad yn y Ddeddf. Pan fo’r meini prawf yn gymwys i ddarparwr penodol, mae adran 61 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru asesu cynaliadwyedd ariannol busnes y darparwr. Pan ddeuir i’r casgliad bod perygl sylweddol i’r busnes hwnnw, mae’r pwerau yn adran 61(3) yn caniatáu i Weinidogion Cymru ei gwneud yn ofynnol i’r darparwr gwasanaeth ddatblygu cynllun ar gyfer sut i liniaru’r peryglon hynny neu sut i gael gwared â hwy a threfnu’n uniongyrchol, neu ei gwneud yn ofynnol i’r darparwr drefnu, adolygiad annibynnol o’r busnes.
113.Mae is-adran (6) o adran 61 yn darparu pŵer i Weinidogion Cymru i wneud rheoliadau sy’n eu galluogi i gael gwybodaeth oddi wrth bersonau penodol a all fod yn ddefnyddiol wrth asesu cynaliadwyedd ariannol y darparwr. Mae’n debygol y bydd y math o wybodaeth y gall fod ei hangen ar Weinidogion Cymru yn ymwneud â chyllid y darparwr gwasanaeth neu wybodaeth mewn perthynas â sefyllfa ariannol y darparwr gwasanaeth neu’n ymwneud â sefyllfa ariannol yr endid penodol – os yw’r darparwr gwasanaeth yn ddibynnol yn ariannol ar endid o’r fath. Caiff y math o berson y caniateir iddynt gael eu rhagnodi yn y rheoliadau gynnwys cwmnïau o fewn yr un grŵp â’r darparwr a chwmnïau sydd â chyfran berchenogaeth sylweddol yn y darparwr.
114.Nid oes dim byd yn Neddf Gofal 2014 sy’n cyfateb yn uniongyrchol i’r gofyniad i Weinidogion Cymru lunio a chyhoeddi adroddiad ar sefydlogrwydd y farchnad genedlaethol yn adran 63. Nid yw’r wybodaeth sy’n cael ei chynnwys mewn adroddiad o’r fath yn gyfyngedig i wybodaeth am ddarparwyr sy’n ddarostyngedig i’r darpariaethau trosolwg o’r farchnad; adroddiad yw hwn sy’n darparu darlun o ran lle y mae darpariaeth ddigonol o wasanaethau penodol a lle y mae prinder neu lle y mae prinder yn debygol yn y ddarpariaeth o fathau penodol o wasanaethau. Rhaid i’r adroddiad gynnwys asesiad o effaith comisiynu gwasanaethau gan awdurdodau lleol wrth arfer eu swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol. Mae adran 63(2) yn ei gwneud yn ofynnol i’r adroddiad hwn gael ei lunio wrth ymgynghori â GCC o gofio mai prif amcan GCC yw diogelu, hybu a chynnal diogelwch a llesiant y cyhoedd yng Nghymru (gweler adran 68 am fanylion ynghylch amcanion GCC).
