Adran 134 – Rheoliadau ailstrwythuro: atodol
588.Mae adran 134 yn galluogi rheoliadau ailstrwythuro i gynnwys darpariaeth atodol i’r hyn a nodir yn adrannau 132 a 133 i helpu i roi effaith i ailstrwythuro o unrhyw ddisgrifiad.
589.Mae is-adran (1) yn galluogi rheoliadau ailstrwythuro i gymhwyso darpariaeth benodedig sy’n gymwys i uno gwirfoddol, fel a nodir mewn rhannau eraill o’r Ddeddf.
590.Mae is-adran (1)(a) yn caniatáu teilwra o’r fath ar y darpariaethau ym Mhennod 4 o’r Rhan hon (trefniadau cydnabyddiaeth ariannol (gweler isod)) fel eu bod yn briodol ar gyfer amgylchiadau ailstrwythuro sy’n golygu creu prif ardal newydd (fel y darperir ar ei gyfer dan adran 131(b)), ac yn ymarferol o dan yr amgylchiadau hynny.
591.Mae is-adrannau (1)(b) ac (1)(c) yn galluogi rheoliadau ailstrwythuro i gynnwys darpariaeth sy’n teilwra’r ddarpariaeth a nodir yn adran 127 (etholiadau a chynghorwyr) a pharagraffau 2 a 3 o Atodlen 11 (aelodaeth a swyddogaethau pwyllgorau pontio (gweler isod)) fel y gellir eu gwneud yn briodol ar gyfer amgylchiadau ailstrwythuro o bob math, ac yn ymarferol o dan yr amgylchiadau hynny.
592.Nid yw’r disgresiwn a roddir yn adran 134(1) i deilwra darpariaeth arall yn galluogi’r rheoliadau i gynnwys darpariaeth gwbl newydd; rhaid bod bwriad iddi gyflawni’r un amcanion sylfaenol â’r ddarpariaeth a nodir yn yr adrannau a bennwyd, ac unig fwriad unrhyw addasiadau etc. yw darparu ar gyfer amgylchiadau’r ailstrwythuro o dan sylw.
593.Mae is-adran (2) yn galluogi rheoliadau ailstrwythuro i gynnwys darpariaeth i sefydlu pwyllgor (neu gorff arall) i ddarparu cyngor ac argymhellion i bersonau penodedig ynghylch trosglwyddo (o un prif gyngor i un arall) swyddogaethau a rhwymedigaethau etc..
594.Gallai fod angen pwyllgor o’r fath mewn amgylchiadau pan fo rheoliadau ailstrwythuro’n diddymu prif gyngor ac yn rhannu ei ardal ymhlith nifer o brif gynghorau eraill sy’n bodoli eisoes. Efallai na fyddai pwyllgor pontio fel y darperir ar ei gyfer yn Atodlen 11 (fel a gâi ei sefydlu pan fo prif ardal newydd yn cael ei chreu) yn ymarferol, a gellid sefydlu pwyllgor (a allai gynnwys y cyngor a ddiddymwyd a’r holl gynghorau sy’n derbyn) o dan y ddarpariaeth hon er mwyn ystyried yr holl faterion perthnasol.
595.Mae is-adran (2) hefyd yn galluogi rheoliadau ailstrwythuro i gynnwys darpariaeth i sefydlu corff corfforedig a chanddo’r cyfrifoldebau a’r pwerau a ddisgrifir ym mharagraff (b). Ni fyddai angen corff o’r fath (a elwir yn ymarferol yn “pwyllgor gweddilliol”) pan fo ardal y prif gyngor sydd o dan ystyriaeth yn uno’n gyfan gwbl ag ardal prif gyngor arall i greu prif ardal, a phrif gyngor, newydd. Yn achos ailstrwythuro pan fo ardal y cyngor sydd o dan ystyriaeth yn cael ei rhannu rhwng dau neu ragor o brif gynghorau eraill, ni fyddai’n hawdd bob amser pennu’r cyngor olynol priodol. Gellid sefydlu corff gweddilliol i gymryd meddiant o eiddo dros ben a’i waredu.
596.Os bydd Gweinidogion Cymru, ar ôl ymgynghori o dan adran 129(4) neu ar ôl cael cais i ddiddymu, yn penderfynu peidio â gwneud rheoliadau ailstrwythuro, rhaid iddynt hysbysu’r holl brif gynghorau sydd wedi bod yn rhan o’r broses hyd at yr adeg honno.
597.Mae is-adran (4) yn darparu i bob pwrpas, wrth bennu’r system bleidleisio sydd i’w defnyddio yn yr etholiadau cyffredin cyntaf i brif gyngor newydd a sefydlir o dan reoliadau ailstrwythuro, mai dim ond y system mwyafrif syml neu’r system pleidlais sengl drosglwyddadwy y caiff y rheoliadau ailstrwythuro eu pennu.
598.Mae’r dewis o systemau pleidleisio yn adlewyrchu’r systemau a nodir yn adran 7 o’r Ddeddf hon. O dan adran 175(6), mae’r darpariaethau sy’n ymwneud â’r dewis o system bleidleisio yn dod i rym ar 6 Mai 2022 (y diwrnod ar ôl y dyddiad a drefnwyd ar gyfer cynnal yr etholiadau cyffredin llywodraeth leol cyntaf ar ôl i’r Ddeddf gael ei phasio).
599.Os bydd Gweinidogion Cymru wedi rhoi hysbysiad am eu cynigion mewn perthynas ag ailstrwythuro o dan adran 129(6) cyn i’r darpariaethau ynglŷn â dewis system bleidleisio ddod i rym, rhaid cynnal etholiadau cyntaf y cyngor newydd gan ddefnyddio’r system mwyafrif syml (is-adran (5)).
