Rhan 4 – Pwerau Ymchwilio Acc
Adrannau 83-85 – Dehongli
78.Mae adran 83 yn nodi pum math gwahanol o hysbysiad y gall ACC eu defnyddio i’w gwneud yn ofynnol i berson ddarparu gwybodaeth neu ddogfen. Gyda’i gilydd, fe’u disgrifir yn y Ddeddf fel “hysbysiadau gwybodaeth”. Mae is-adran (2) yn darparu rheol gyffredinol y caiff ACC bennu neu ddisgrifio’r wybodaeth neu’r dogfennau y mae’n eu ceisio. Mewn geiriau eraill, gallai hysbysiad gwybodaeth wneud dogfen benodol (ee dogfen gontract benodol) yn ofynnol, neu gallai ACC wneud dogfennau o fath arbennig yn ofynnol, neu ddogfennau sy’n cynnwys math arbennig o wybodaeth (ee unrhyw ddogfen sy’n cynnwys gwybodaeth yn ymwneud â thrafodiad penodol).
79.Dim ond os yw’r wybodaeth neu’r ddogfen y gofynnir amdani yn ofynnol at ddiben gwirio “sefyllfa dreth” person y caiff ACC arfer ei bwerau o dan adrannau 86, 87, 89 neu 92. Mae adran 84 yn nodi’r diffiniad o “sefyllfa dreth”, at ddiben y cyfeiriadau yn y Rhan hon o’r Ddeddf. Gall sefyllfa dreth gynnwys rhwymedigaeth person yn y gorffennol, ar hyn o bryd ac yn y dyfodol i dalu unrhyw dreth ddatganoledig neu gosbau cysylltiedig, llog ac unrhyw symiau eraill yn ymwneud â threth ddatganoledig a dalwyd neu sy’n daladwy gan y person neu i’r person. Mae hefyd yn cynnwys hawliadau a hysbysiadau mewn cysylltiad â’r rhwymedigaeth i dalu unrhyw dreth ddatganoledig. Mae’n dilyn felly y gellir defnyddio un o’r hysbysiadau hyn mewn cysylltiad ag ymholiad sy’n mynd rhagddo i ffurflen dreth neu hawliad neu i helpu ACC i wneud dyfarniad (gweler Pennod 5 o Ran 6) neu asesiad ACC (gweler Pennod 6 o’r Rhan honno). Mae’n debyg y bydd gwirio rhwymedigaeth bosibl person yn y dyfodol yn ddigwyddiad anghyffredin ond gall fod yn berthnasol, er enghraifft, mewn perthynas â rhai mathau o drafodiad tir sy’n digwydd dros gyfnod maith, ac y gellid gwneud ffurflen dreth ar eu cyfer cyn bod yr holl rwymedigaeth i dreth yn codi.
80.Mae adran 85 yn rhoi’r diffiniad o “redeg busnes”, sy’n cynnwys busnes y mae ei weithgarwch yn creu incwm o dir; dilyn proffesiwn; elusen; a gweithgareddau awdurdod lleol neu unrhyw awdurdod cyhoeddus arall. Mae hyn yn berthnasol pan fo ACC yn arfer ei bwerau o dan adran 92 (pŵer i gael gwybodaeth er mwyn gallu cadarnhau pwy yw person), ac adran 93 (pŵer i gael manylion cyswllt dyledwyr). Dim ond os yw’r sawl sy’n derbyn yr hysbysiad wedi cael yr wybodaeth wrth “redeg busnes” y gellir arfer y pwerau hyn.
Adran 86 – Hysbysiadau trethdalwr
81.Mae’r adran hon yn galluogi ACC i roi hysbysiad i berson yn ei gwneud yn ofynnol iddo gyflwyno gwybodaeth neu ddogfennau, ar yr amod bod gofynion is-adran (1) wedi eu bodloni a bod y tribiwnlys wedi cymeradwyo’r hysbysiad (gweler adran 88).
82.Mae’r gofynion yn is-adran (1) yn darparu y caiff ACC ddyroddi hysbysiad:
os oes angen yr wybodaeth neu’r ddogfen at ddiben gwirio sefyllfa dreth y person;
os yw’n rhesymol ei gwneud yn ofynnol i’r person ddarparu’r wybodaeth neu’r ddogfen y gofynnir amdani; a
os nad yw’r hysbysiad yn gwneud gwybodaeth neu ddogfen yn ofynnol sy’n ddarostyngedig i unrhyw gyfyngiadau a nodir ym Mhennod 3 o’r Rhan hon o’r Ddeddf.
Adran 87 – Hysbysiadau trydydd parti
83.Mae’r adran hon yn rhoi’r pŵer i ACC ddyroddi hysbysiad i berson (y “trydydd parti”) yn ei gwneud yn ofynnol iddo ddarparu gwybodaeth neu ddogfennau pan fo ACC yn gwybod pwy yw person arall (y “trethdalwr”) ac eisiau gwirio sefyllfa dreth y trethdalwr hwnnw. Dim ond os yw’r trethdalwr wedi cytuno, neu os yw’r tribiwnlys wedi cymeradwyo’r hysbysiad (gweler adran 88) y caiff ACC ddyroddi hysbysiad o dan yr adran hon, yn ddarostyngedig i fodloni gofynion penodol is-adran (1).
84.Caiff ACC hefyd ofyn i’r tribiwnlys gymeradwyo hysbysiad o dan yr adran hon nad yw’n enwi’r trethdalwr, os yw’r tribiwnlys yn derbyn y gallai enwi’r trethdalwr yn yr hysbysiad trydydd parti niweidio’r gwaith o asesu neu gasglu trethi yn ddifrifol. Mae is-adran (3) yn ei gwneud yn ofynnol i ACC roi copi o’r hysbysiad trydydd parti i’r trethdalwr oni bai bod y tribiwnlys yn penderfynu bod gan ACC sail resymol dros gredu y gallai gwneud hynny niweidio’r gwaith o asesu neu gasglu trethi yn ddifrifol.
Adran 88 – Cymeradwyaeth y tribiwnlys i hysbysiadau trethdalwr a hysbysiadau trydydd parti
85.Mae adran 88 yn darparu’r profion y mae’n rhaid i’r tribiwnlys eu cymhwyso pan fydd ACC yn gofyn iddo gymeradwyo dyroddi hysbysiad trethdalwr (adran 86) neu hysbysiad trydydd parti (adran 87).
86.Bydd y prawf y mae’n rhaid i’r tribiwnlys ei gymhwyso wrth benderfynu a ddylai gymeradwyo hysbysiad trethdalwr neu hysbysiad trydydd parti yn dibynnu ar ba un a ddywedwyd wrth y derbynnydd ai peidio y bydd ACC yn gwneud cais am gymeradwyaeth.
87.Os na ddywedwyd wrth y derbynnydd y bydd ACC yn gwneud cais am gymeradwyaeth y tribiwnlys, mae’r prawf a ddarperir gan is-adran (2) yn gymwys. Mae hyn yn golygu bod rhaid i’r tribiwnlys fod yn fodlon bod y gofynion ar gyfer dyroddi’r hysbysiad wedi eu bodloni ac y gallai rhoi hysbysiad am y cais niweidio’r gwaith o asesu neu gasglu trethi datganoledig.
88.Os dywedwyd wrth y derbynnydd y bydd ACC yn gwneud cais am gymeradwyaeth y tribiwnlys, mae’r prawf a ddarperir gan is-adran (3) yn gymwys. Yn ogystal â bod yn fodlon bod y gofynion ar gyfer dyroddi’r hysbysiad perthnasol wedi eu bodloni, mae’r prawf hefyd yn golygu bod rhaid i’r tribiwnlys fod yn fodlon y dywedwyd wrth y sawl fydd yn derbyn yr hysbysiad am yr wybodaeth neu’r dogfennau sydd eu hangen ar ACC, a’i fod wedi cael cyfle i wneud sylwadau i ACC am y cais hwnnw. Os gwneir sylwadau, rhaid i ACC roi manylion y sylwadau hynny i’r tribiwnlys. Yn achos hysbysiad trydydd parti, rhaid i’r tribiwnlys fod yn fodlon bod ACC wedi dweud wrth y trethdalwr sy’n destun yr hysbysiad pam fod yr wybodaeth neu’r dogfennau yn ofynnol.
89.Os dywedwyd wrth dderbynnydd y bydd ACC yn gwneud yr wybodaeth neu’r dogfennau yn ofynnol mewn hysbysiad ffurfiol daw’n drosedd o dan adran 115 i gelu, i ddifa neu fel arall i gael gwared â’r wybodaeth neu’r dogfennau.
90.Mae is-adran (4) yn galluogi ACC i ddatgymhwyso rhai o’r gofynion uchod pe gallai rhoi hysbysiad am y cais i’r trethdalwr neu’r trydydd parti niweidio’r gwaith o asesu neu gasglu trethi datganoledig. Caiff y tribiwnlys wneud unrhyw addasiadau i’r hysbysiad sy’n briodol yn ei farn (er enghraifft, gallai’r tribiwnlys feddwl ei bod yn rhesymol i ACC wneud rhai o’r dogfennau yn ofynnol, ond nid eraill, a gallai gyfyngu ar gwmpas yr hysbysiad gwybodaeth yn unol â hynny).
Adran 89 – Pŵer i wneud gwybodaeth a dogfennau yn ofynnol am bersonau na wyddys pwy ydynt
91.Pan fo ACC eisiau gwirio sefyllfa dreth person neu ddosbarth o bersonau na ŵyr pwy ydyw, mae’r adran hon yn darparu y caiff ACC roi hysbysiad i berson (”hysbysiad trydydd parti anhysbys”) yn ei gwneud yn ofynnol iddo ddarparu gwybodaeth neu gyflwyno dogfennau. Gallai hyn ddigwydd pan fo digon o wybodaeth gan ACC i fod â sail dros gredu bod person yn agored i dreth (er enghraifft, mae ACC yn gwybod bod trafodiad tir wedi digwydd) ond nad yw’n gwybod eto pwy yw’r person o dan sylw.
92.Rhaid i hysbysiadau a ddyroddir o dan yr adran hon fod wedi eu cymeradwyo gan y tribiwnlys ymlaen llaw. Dim ond os yw’r amodau yn is-adrannau (1)(a) i (c) wedi eu bodloni (sydd yr un fath â’r gofynion sylfaenol sydd i’w bodloni ar gyfer hysbysiadau trethdalwr a hysbysiadau trydydd parti) y gall wneud hyn, ac os yw’n fodlon nad yw ACC yn gallu cael yr wybodaeth neu’r dogfennau o ffynhonnell arall. Rhaid i’r tribiwnlys hefyd fod yn fodlon bod sail resymol dros gredu bod y person neu’r personau sy’n destun yr hysbysiad wedi methu (neu y gallant fethu) â chydymffurfio â’r gyfraith sy’n ymwneud â threth ddatganoledig a bod hyn wedi arwain (neu y bydd yn arwain) at niweidio’r gwaith o asesu neu gasglu trethi datganoledig yn ddifrifol (yn yr enghraifft uchod, gallai ACC fod â sail dros gredu na fydd y person sy’n ymwneud â’r trafodiad tir yn cyflwyno’i hun ac yn dychwelyd ffurflen dreth). Fel yn achos adran 88, caiff y tribiwnlys wneud unrhyw addasiadau i’r hysbysiad sy’n briodol yn ei farn.
Adrannau 90-91 – Gwneud gwybodaeth a dogfennau yn ofynnol mewn perthynas â grŵp o ymgymeriadau neu am bartneriaeth
93.Mae adran 90 yn darparu trefniadau ar gyfer dyroddi hysbysiadau trydydd parti pan fo ACC eisiau gwirio sefyllfa dreth naill ai riant-ymgymeriad neu unrhyw un neu ragor o’i is-ymgymeriadau (er enghraifft, naill ai riant-gwmni (“parent company”) ac unrhyw un neu ragor o’i is-gwmnïau (“subsidiary companies”); mae ystyr manwl y termau hyn i’w weld yn adrannau 1161-1162 o Ddeddf Cwmnïau 2006 (p.46) ac Atodlen 7 iddi).
94.Pan fo ACC yn dyroddi hysbysiad i unrhyw berson at ddibenion gwirio sefyllfa dreth rhiant-ymgymeriad neu unrhyw un neu ragor o’r is-ymgymeriadau, mae is-adran (2) yn gymwys. Yn yr amgylchiadau hyn, caiff ACC ddyroddi hysbysiad os oes ganddo gytundeb y rhiant-ymgymeriad, neu gymeradwyaeth y tribiwnlys, hynny yw, caiff cytundeb y rhiant-ymgymeriad ei drin fel pe bai hefyd yn cynnwys unrhyw is-ymgymeriad.
95.Pan fo ACC yn dyroddi hysbysiad i’r rhiant-ymgymeriad at ddibenion gwirio sefyllfa dreth is-ymgymeriad, mae is-adran (3) yn gymwys. Yn yr amgylchiadau hyn, rhaid i ACC sicrhau cymeradwyaeth y tribiwnlys cyn dyroddi’r hysbysiad. I bob pwrpas caiff hysbysiad trydydd parti a ddyroddir i riant-ymgymeriad mewn perthynas ag is-ymgymeriad ei drin fel pe bai’n hysbysiad trethdalwr a roddir i’r rhiant-ymgymeriad sy’n rheoli’r is-ymgymeriad.
96.Nid yw’r newidiadau a wneir gan yr adran hon yn gymwys pan fo ACC yn dyroddi hysbysiad i un is-ymgymeriad at ddibenion gwirio sefyllfa dreth is-ymgymeriad arall. Yn yr achosion hyn, rhaid dyroddi’r hysbysiad yn unol â’r weithdrefn a nodir yn adran 87. Ond mewn achos pan fo ACC yn dyroddi hysbysiad i un is-ymgymeriad at ddibenion gwirio sefyllfa dreth y rhiant-ymgymeriad (ac unrhyw is-ymgymeriadau eraill) mae is-adran (2) yn berthnasol.
97.Mae adran 91 yn darparu’r trefniadau ar gyfer dyroddi hysbysiad trydydd parti i rywun heblaw un o’r partneriaid pan fo ACC yn dymuno gwirio sefyllfa dreth dau neu ragor o bersonau mewn partneriaeth fusnes. Dylai hysbysiad a ddyroddir o dan yr adran hon: datgan ei ddiben; ac mewn amgylchiadau arferol, gynnwys enw’r bartneriaeth y mae’r hysbysiad yn gymwys iddo a chael ei gopïo i o leiaf un o’r partneriaid. Pan geisir cymeradwyaeth y tribiwnlys i ddyroddi hysbysiad, caiff y tribiwnlys ddatgymhwyso’r gofyniad i enwi’r trethdalwr a dyroddi copi o’r hysbysiad os yw’n fodlon bod gan ACC sail dros gredu y gallai cydymffurfio â’r gofynion hyn gael effaith negyddol ar asesu neu gasglu trethi.
Adran 92 – Pŵer i gael gwybodaeth er mwyn gallu cadarnhau pwy yw person
98.O dan amgylchiadau penodol gall ACC ddyroddi hysbysiad (hysbysiad adnabod) i rywun yn ei gwneud yn ofynnol iddo ddarparu gwybodaeth am berson (naill ai un person neu ddosbarth o bersonau) er mwyn darganfod pwy yw trethdalwr. Dim ond gyda chymeradwyaeth y tribiwnlys y gellir dyroddi’r hysbysiad. Gall ACC wneud cais am gymeradwyaeth heb roi rhybudd. Ni chaiff y tribiwnlys gymeradwyo dyroddi hysbysiad oni bai ei fod yn fodlon bod amodau 1 i 6 yn is-adrannau (4) i (9) wedi eu bodloni. O dan yr adran hon caiff ACC wneud cais am enw trethdalwr, ei gyfeiriad hysbys olaf, a/neu ei ddyddiad geni.
99.Er bod yr hysbysiadau hyn yn debyg i hysbysiadau trydydd parti anhysbys o dan adran 89, mae’r wybodaeth a all fod yn ofynnol yn fwy cyfyng o lawer ac nid oes raid i ACC brofi bod sail dros gredu y gallai’r person anhysbys fod wedi methu â chydymffurfio â’r gyfraith yn ymwneud â threth ddatganoledig. Yn ymarferol defnyddir y weithdrefn hon pan fydd ACC yn gwybod bod rhywbeth wedi digwydd sy’n golygu rhwymedigaeth i dreth (ee trafodiad tir) a’i fod yn awyddus i gysylltu â’r personau perthnasol, ond nad yw’n gwybod pwy ydynt. Gall geisio defnyddio’r pŵer hwn cyn y pwynt y bydd unrhyw fethiant i gydymffurfio â’r gyfraith, fel y gall gysylltu â’r trethdalwr a rhoi cyfle iddo roi trefn ar ei faterion treth.
Adran 93 – Pŵer i gael manylion cyswllt dyledwyr
100.Caiff ACC ddyroddi hysbysiad (hysbysiad cyswllt dyledwr) yn ei gwneud yn ofynnol i berson ddarparu manylion cyswllt (cyfeiriad person ac unrhyw wybodaeth gyswllt arall) ar gyfer person arall os yw’n fodlon bod amodau 1 i 5 yn is-adrannau (2) i (6) wedi eu bodloni.
101.Câi’r pŵer hwn ei ddefnyddio pe bai ACC angen cysylltu â pherson y mae arian yn ddyledus ganddo i ACC, ond nad yw ACC wedi gallu cael gafael arno.
102.Nid yw’r weithdrefn hon i’w dilyn i geisio manylion cyswllt gan gyfeillion personol neu berthnasau dyledwr. Dim ond os yw person wedi cael y manylion cyswllt wrth redeg busnes (gweler uchod) y gellir ei dilyn. Ond ni ellir ei defnyddio i ofyn am fanylion cyswllt dyledwyr gan elusennau neu bersonau sy’n darparu gwasanaethau i elusennau, sy’n ddi-dâl i’r sawl sy’n derbyn y gwasanaeth.
Adran 94 – Terfyn amser ar gyfer dyroddi hysbysiad gwybodaeth a gymeradwywyd gan dribiwnlys
103.Mae’r adran hon yn ei gwneud yn ofynnol i ACC ddyroddi hysbysiad gwybodaeth a gymeradwywyd gan y tribiwnlys o fewn 3 mis i’r gymeradwyaeth honno, neu o fewn cyfnod byrrach os pennir un gan y tribiwnlys.
Adran 95 – Cydymffurfio â hysbysiad gwybodaeth a chyflwyno copïau o ddogfennau ac adran 96 – cyflwyno copïau o ddogfennau
104.Mae adran 95 yn nodi bod rhaid i berson y dyroddir hysbysiad gwybodaeth iddo gydymffurfio â’r hysbysiad a darparu’r wybodaeth ofynnol neu’r dogfennau gofynnol o fewn cyfnod, mewn lleoliad (na all fod yn rhywle a ddefnyddir fel annedd yn unig) ac yn y modd a bennir yn yr hysbysiad gwybodaeth. Fel corff cyhoeddus, rhaid i ACC ymddwyn yn rhesymol wrth bennu’r amser, y lleoliad a’r dull cyflwyno. Caiff y ddyletswydd i gydymffurfio â’r hysbysiad gwybodaeth ei hatal os yw’r derbynnydd wedi gofyn am adolygiad o’r hysbysiad neu wedi apelio yn ei erbyn. Gall person fod yn agored i gosb o dan Bennod 5 o Ran 5 o’r Ddeddf os yw’r person hwnnw’n methu â chydymffurfio â hysbysiad gwybodaeth.
105.Pan fo hysbysiad gwybodaeth yn ei gwneud yn ofynnol i’r person gyflwyno dogfen, mae adran 96 yn darparu y gall y person gydymffurfio drwy gyflwyno copi o’r ddogfen wreiddiol (oni bai bod yr hysbysiad yn gofyn yn benodol am y ddogfen wreiddiol, neu os yw ACC yn gofyn am y ddogfen wreiddiol o fewn 6 mis i gyflwyno’r copi). Mae hyn yn ddarostyngedig i unrhyw amodau a osodir gan reoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru.
Adrannau 97-99 – Hysbysiadau gwybodaeth: cyfyngiadau cyffredinol ac amddiffyniad ar gyfer deunydd newyddiadurol a chofnodion personol
106.Mae adran 97 yn darparu rhai cyfyngiadau cyffredinol ar hysbysiadau gwybodaeth, gan gynnwys mai dim ond os yw’r ddogfen yn ei feddiant neu os yw hynny o fewn ei bŵer y mae’n ofynnol i berson gyflwyno dogfen. At hynny, ni chaiff hysbysiad gwybodaeth ei gwneud yn ofynnol i berson gyflwyno dogfen os yw’r ddogfen gyfan wedi ei chreu dros 6 mlynedd cyn dyddiad yr hysbysiad, oni bai bod yr hysbysiad yn cael ei ddyroddi gyda chymeradwyaeth y tribiwnlys. Ni chaniateir rhoi hysbysiad gwybodaeth a ddyroddir i wirio sefyllfa dreth rhywun sydd wedi marw dros 4 blynedd ar ôl y farwolaeth.
107.Mae is-adran (4) yn darparu na chaiff hysbysiad gwybodaeth ei gwneud yn ofynnol i berson ddarparu gwybodaeth na dogfen (lawn neu rannol) os yw’n ymwneud ag adolygiad sy’n mynd rhagddo neu apêl sy’n mynd rhagddi mewn perthynas ag unrhyw dreth (boed y dreth yn “dreth ddatganoledig” ai peidio). Er enghraifft, os yw CThEM yn cynnal ymholiad i ffurflen hunanasesiad treth incwm person, ni all ACC wneud gwybodaeth yn ofynnol mewn perthynas â sefyllfa’r un person o ran treth ddatganoledig os yw’r wybodaeth hefyd yn ymwneud ag ymholiad CThEM.
108.Mae adran 98 yn darparu na all ACC ei gwneud yn ofynnol i berson ddarparu deunydd sydd wedi ei greu, ei gaffael neu sydd fel arall ym meddiant rhywun at ddibenion newyddiaduraeth ac mae adran 99 yn darparu amddiffyniad ar gyfer cofnodion personol, megis cofnodion meddygol. Ond mae is-adran (2) o adran 99 yn ei gwneud yn glir y gall ACC wneud gwybodaeth neu ddogfen yn ofynnol o hyd os oes modd darparu’r wybodaeth neu’r ddogfen drwy hepgor y cofnod personol (ee drwy ddileu neu guddio’r rhannau hynny o’r ddogfen).
Adran 100 – Hysbysiadau trethdalwr ar ôl dychwelyd ffurflen dreth
109.Mae’r adran hon yn nodi cyfyngiadau ar ba bryd y gellir rhoi hysbysiadau trethdalwr. Ni ellir rhoi hysbysiad trethdalwr mewn perthynas â thrafodiad neu gyfnod cyfrifo (i wirio eu sefyllfa dreth) pan fo person wedi dychwelyd ffurflen dreth mewn perthynas â’r trafodiad neu’r cyfnod cyfrifo hwnnw. Os yw ACC am wirio’r sefyllfa dreth mewn perthynas â’r ffurflen dreth dylai gychwyn ymholiad i’r ffurflen (gweler Pennod 4 o Ran 3).
110.Gellid rhoi hysbysiad trethdalwr, fodd bynnag, pan roddwyd hysbysiad ymholiad ac nad yw’r ymholiad wedi ei gwblhau (mewn geiriau eraill mae’r hysbysiad yn rhan o gynnal yr ymholiad) neu pan fo ACC yn amau bod problem o ran y rhwymedigaeth i dreth a aseswyd (gan gynnwys unrhyw ymwaredau) ar gyfer y trafodiad neu’r cyfnod treth (mewn geiriau eraill mae’r hysbysiad yn rhan o waith ACC wrth wneud dyfarniad ACC neu asesiad ACC).
111.Mae is-adran (6) yn golygu bod y cyfyngiadau hyn yn gymwys i’r holl bartneriaid mewn partneriaeth pan fo o leiaf un ohonynt wedi dychwelyd ffurflen dreth (ond dim ond mewn cysylltiad â’u rôl fel partneriaid).
Adrannau 101-102 – Amddiffyniad ar gyfer gohebiaeth freintiedig rhwng cynghorwyr cyfreithiol a chleientiaid ac ar gyfer cynghorwyr treth ac archwilwyr
112.Mae adran 101 yn darparu nad yw hysbysiadau gwybodaeth yn ei gwneud yn ofynnol i berson ddarparu na chyflwyno gwybodaeth na dogfennau sy’n gyfreithiol freintiedig. Mae hyn yn cyfeirio at wybodaeth neu ddogfennau sy’n manteisio ar y cyfrinachedd sy’n bodoli rhwng cynghorwr cyfreithiol proffesiynol a chleient. Mae gan Weinidogion Cymru bŵer i wneud darpariaeth drwy reoliadau i’r tribiwnlys ddatrys anghydfodau o ran pa un a yw gwybodaeth neu ddogfennau yn freintiedig ai peidio. Mae rheoliadau o’r fath yn ddarostyngedig i’r weithdrefn negyddol.
113.Mae adran 102(1) yn darparu nad yw hysbysiad gwybodaeth yn ei gwneud yn ofynnol i gynghorwr treth ddarparu gwybodaeth na dogfennau am gyngor ar dreth a roddwyd i gleient.
114.Mae is-adran (2) yn diffinio “gohebiaeth berthnasol” a “cynghorwr treth” at ddibenion yr adran hon. Mae person yn “gynghorwr treth” os yw’r person hwnnw yn rhoi cyngor i berson arall am ei “faterion treth” (pa un a yw’r dreth honno yn “dreth ddatganoledig” ai peidio).
115.Mae is-adran (3) yn darparu nad yw hysbysiad gwybodaeth yn ei gwneud yn ofynnol i berson a benodwyd yn archwilydd o dan unrhyw ddarn o ddeddfwriaeth ddarparu gwybodaeth benodol na dogfennau penodol sy’n gysylltiedig â’r swyddogaeth honno.
116.Fodd bynnag, mae’r darpariaethau hyn yn ddarostyngedig i is-adrannau (4) i (7), sy’n cyfyngu ar gwmpas yr amddiffyniad mewn rhai amgylchiadau. Mae is-adran (4) yn darparu y gall ACC ei gwneud yn ofynnol i gyfrifydd treth ddarparu deunydd esboniadol a ddarparwyd i gleient mewn cysylltiad â gwybodaeth neu ddogfennau a ddarparwyd i ACC. Mae is-adran (5) yn darparu nad yw’r amddiffyniad yn gymwys i geisiadau a wneir o dan adran 89 am wybodaeth sy’n dangos pwy yw person anhysbys, neu ei gyfeiriad.
Adran 103 – Pŵer i archwilio mangre busnes
117.Mae adran 103 yn darparu y gall ACC fynd i fangre busnes a’i harchwilio (gan gynnwys archwilio asedau busnes a dogfennau sydd yn y fangre) er mwyn gwirio sefyllfa dreth person. Dim ond os cafwyd cytundeb meddiannydd y fangre neu gymeradwyaeth y tribiwnlys y gellir cynnal archwiliad o’r fath.
118.Mae is-adran (3) yn darparu ar gyfer amser cynnal archwiliad, sy’n caniatáu i ACC gynnal archwiliad unrhyw bryd a gytunwyd rhyngddo a’r meddiannydd neu ar adeg resymol os cymeradwywyd yr archwiliad gan y tribiwnlys. Os nad yw ACC wedi cael cytundeb y meddiannydd, rhaid iddo roi hysbysiad i’r meddiannydd am yr archwiliad 7 niwrnod cyn y bydd yn digwydd, oni bai bod y tribiwnlys yn fodlon y byddai rhoi hysbysiad o’r fath yn niweidio’r gwaith o gasglu neu asesu trethi yn ddifrifol.
119.Os yw’r tribiwnlys wedi cymeradwyo archwiliad, rhaid i’r hysbysiad a ddyroddir i’r meddiannydd ddweud hynny. Mae’r gofyniad hwn yn berthnasol oherwydd dim ond os yw’r tribiwnlys wedi cymeradwyo’r archwiliad y bydd person yn agored i gosb fel y disgrifir ym Mhennod 5 o Ran 5.
120.Nid oes gan ACC hawl i fynd i unrhyw ran o fangre a ddefnyddir fel annedd yn unig, na’i harchwilio.
Adran 104 – Cynnal archwiliadau o dan adran 103: darpariaeth bellach
121.Mae’r adran hon yn darparu pwerau pellach sydd ar gael i archwilydd ACC wrth gynnal archwiliad o fangre busnes o dan adran 103. Mae’r rhain yn cynnwys: mynd ag unrhyw berson arall neu bersonau eraill gydag ef i’r fangre (gan gynnwys swyddog yr heddlu os credir y caiff yr archwiliad ei rwystro’n ddifrifol); archwilio neu ymchwilio i unrhyw beth a ystyrir yn angenrheidiol o dan amgylchiadau’r archwiliad; rhoi cyfarwyddyd bod y fangre (neu unrhyw ran o’r fangre) yn cael ei gadael fel y mae cyhyd ag y bo’n rhesymol angenrheidiol at ddibenion unrhyw archwiliad neu ymchwiliad; y pŵer i gymryd samplau o ddeunyddiau o’r fangre, gan gynnwys drwy dyllu tyllau arbrofol neu wneud gwaith arall neu drwy osod a chynnal offer monitro neu gyfarpar arall yn y fangre.
Adran 105 – Cynnal archwiliadau o dan adran 103: defnyddio offer a deunyddiau
122.Mae’r adran hon yn darparu pwerau ategol i ACC, y gall eu harfer wrth gynnal archwiliad o dan 103. Efallai fod hyn yn fwyaf perthnasol pan fo ACC yn arfer y pwerau ychwanegol yn adran 104.
123.Mae is-adran (1) yn rhoi’r pŵer i ACC fynd ag offer neu ddeunyddiau sydd eu hangen ar gyfer yr archwiliad i’r fangre busnes. Dim ond fel a ganlyn y gellir arfer y pŵer:
ar adeg a gytunwyd â’r meddiannydd (nid yw cytuno i’r archwiliad ei hun yn cynnwys, o angenrheidrwydd, gytuno i ddod ag offer neu ddeunyddiau yno, ac fe all y meddiannydd wrthod bryd hynny ac yna byddai’n rhaid i ACC geisio cymeradwyaeth y tribiwnlys i fwrw ymlaen, gweler adran 108);
os dyroddwyd hysbysiad yn rhoi gwybod i’r meddiannydd o leiaf 7 niwrnod cyn yr archwiliad; neu
os yw ACC o’r farn fod sail resymol dros gredu y byddai rhoi hysbysiad ymlaen llaw y bydd y pŵer yn cael ei arfer yn niweidio’r gwaith o asesu neu gasglu trethi yn ddifrifol. Yn yr achos hwnnw, rhaid darparu hysbysiad pan eir â’r offer neu’r deunyddiau i’r fangre.
124.Mae is-adrannau (4) i (6) yn nodi gofynion hysbysiad. Os yw’r tribiwnlys wedi cymeradwyo’r archwiliad, neu’r defnydd o offer neu ddeunyddiau, rhaid i’r hysbysiad a ddyroddir i’r meddiannydd ddweud hynny. Mae’r gofyniad hwn yn berthnasol oherwydd dim ond os yw’r archwiliad wedi ei gymeradwyo gan y tribiwnlys y bydd person yn agored i gosb fel y disgrifir ym Mhennod 5 o Ran 5.
Adran 106 – Pŵer i archwilio mangre neu eiddo er mwyn prisio etc.
125.Mae adran 106 yn darparu y caiff ACC fynd i’r fangre a’i harchwilio, yn ogystal ag archwilio unrhyw eiddo yn y fangre, at ddiben prisio, mesur neu bennu cymeriad y fangre os yw hynny’n ofynnol at ddibenion gwirio sefyllfa dreth person. Yn wahanol i archwiliadau o dan adran 103, gellir defnyddio’r pŵer hwn mewn perthynas ag anheddau (a fydd yn berthnasol er enghraifft pan fo trethi’n ymwneud â thrafodiadau tir).
126.Dim ond ar ôl cael cytundeb y meddiannydd (neu berson sy’n gyfrifol am y fangre os na ellir dweud pwy yw’r meddiannydd), neu gymeradwyaeth y tribiwnlys (ar yr amod bod y meddiannydd neu’r person cyfrifol wedi cael o leiaf 7 niwrnod o rybudd o’r archwiliad) y gellir cynnal archwiliad o’r fath.
127.Nid yw’r pŵer yn rhoi hawl i ACC ddefnyddio grym corfforol i fynd i’r fangre nac i chwilio.
128.Mae is-adrannau (5) a (6) yn pennu gofynion hysbysiad a ddyroddir o dan is-adrannau (2)(b) neu (3)(b). Mae is-adran (7) yn darparu y caiff unrhyw berson arall neu bersonau eraill fynd gyda’r person sy’n cynnal yr archwiliad os yw o’r farn bod angen hynny er mwyn cael cymorth i gynnal prisiad, i fesur neu i bennu cymeriad y fangre.
Adran 107 – Dangos awdurdodiad i gynnal archwiliadau
129.Mae adran 107 yn darparu i feddiannydd mangre sy’n cael ei harchwilio neu berson arall yr ymddengys i’r archwilydd ei fod yn gyfrifol am y fangre neu’n rheoli’r fangre ofyn am weld tystiolaeth o awdurdod i gynnal yr archwiliad. Os na chaiff ei dangos rhaid dod â’r archwiliad i ben hyd nes y darperir y dystiolaeth.
Adran 108 – Cymeradwyaeth y tribiwnlys i archwilio mangre
130.Mae adran 108 yn darparu y gall ACC ofyn i’r tribiwnlys gymeradwyo archwiliad o dan adrannau 103 neu 106 neu arfer pwerau o dan adrannau 104 neu 105 mewn perthynas ag archwiliad o dan adran 103.
131.Mae cymeradwyaeth y tribiwnlys i archwiliad o dan adran 103 yn cynnwys cymeradwyaeth i arfer unrhyw un neu ragor o’r pwerau yn adrannau 104 a 106. Ond fel y soniwyd uchod, pan fo meddiannydd yn cytuno i archwiliad o dan adran 103, caiff y meddiannydd gadw’r hawl i beidio â chytuno i unrhyw un neu ragor o’r pwerau yn adrannau 104 neu 105 gael eu harfer. Yn yr achosion hynny byddai angen i ACC geisio cymeradwyaeth y tribiwnlys er mwyn arfer y pwerau.
132.Gellir gwneud cais i’r tribiwnlys heb hysbysiad ac yn yr amgylchiadau hynny rhaid i’r tribiwnlys fodloni ei hun y gallai anfon hysbysiad am y cais fod wedi niweidio’r gwaith o asesu neu gasglu trethi datganoledig.
133.Wrth gymeradwyo archwiliad o dan adran 103 rhaid i’r tribiwnlys fod yn fodlon bod archwilio’r fangre busnes neu arfer y pwerau yn ofynnol at ddibenion gwirio sefyllfa dreth person.
134.Wrth gymeradwyo archwiliad o dan adran 106 rhaid i’r tribiwnlys fod yn fodlon bod ACC wedi rhoi cyfle rhesymol i’r person y mae ei sefyllfa dreth yn cael ei gwirio a’r meddiannydd (os yw’n wahanol ac os gellir dweud pwy ydyw) wneud sylwadau i ACC, a rhaid i ACC roi crynodeb o unrhyw sylwadau i’r tribiwnlys.
135.Mae is-adran (7) yn ei gwneud yn ofynnol i ACC gynnal archwiliad yn ddim hwyrach na 3 mis ar ôl cymeradwyaeth y tribiwnlys neu o fewn unrhyw gyfnod byrrach a bennir gan y tribiwnlys.
Adran 109 – Pŵer i farcio asedau a chofnodi gwybodaeth
136.Mae adran 109 yn darparu y gellir marcio asedau wrth archwilio mangre, asedau busnes neu ddogfennau (er mwyn prisio a/neu wirio sefyllfa dreth), i ddangos eu bod wedi eu harchwilio. Gellir cael a chofnodi gwybodaeth berthnasol hefyd.
Adran 110 – Cyfyngiad ar archwilio dogfennau
137.Mae’r adran hon yn gymwys i’r cyfyngiadau sydd ym Mhennodau 2 a 3 o’r Rhan hon o’r Ddeddf fel na all ACC archwilio unrhyw ddogfen yn ystod archwiliad pe byddai ACC wedi ei gyfyngu gan Bennod 2 neu 3 rhag gofyn am yr un ddogfen gan ddefnyddio hysbysiad gwybodaeth.
Adran 111 - Dehongli
138.Mae adran 111 yn rhoi dehongliad o’r ymadroddion a ddefnyddir yn y Rhan hon o’r Ddeddf. Mae’r diffiniadau o “asedau busnes”, “dogfennau busnes” a “mangre busnes” yn gysylltiedig â’r diffiniad o “redeg busnes” yn adran 85. Diffinnir “mangre” yn eang er mwyn sicrhau bod ACC yn gallu archwilio unrhyw fath o fangre y gall fod angen iddo’i harchwilio o dan y Bennod hon.
Adrannau 112-113 – Pwerau ymchwilio pellach
139.Mae adran 112 yn rhoi pŵer i ACC gopïo dogfennau, cymryd dyfyniadau ohonynt a mynd â hwy ymaith. Caiff ACC hefyd gadw’r ddogfen am gyfnod rhesymol. Mae hyn yn golygu y gellir mynd ag eitemau ymaith i’w hystyried neu er mwyn croesgyfeirio yn erbyn dogfennau eraill. Pan ddigwydd hyn, mae is-adran (3) yn caniatáu i’r person a gyflwynodd y ddogfen ofyn am dderbynneb amdani a chopi ohoni heb godi tâl ar y person am wneud hynny. Fel arfer caiff y pŵer i fynd â dogfennau ymaith ei arfer gyda chytundeb y trethdalwr gan nad yw’n gyfystyr â hawl i atafaelu dogfennau. Mae is-adran (5) yn darparu, os caiff dogfen yr aed â hi ymaith ei cholli neu ei niweidio, fod ACC yn agored i ddigolledu perchennog y ddogfen am unrhyw dreuliau yr aed iddynt yn rhesymol i gael dogfen arall yn ei lle neu i’w hatgyweirio.
140.Mae adran 113 yn gymwys i unrhyw ddarpariaeth yn y Ddeddf hon sy’n ei gwneud yn ofynnol i berson gyflwyno dogfennau neu pan fo gan ACC ganiatâd i archwilio neu gopïo dogfennau, neu i fynd â dogfennau ymaith. Mae’r adran yn ymwneud yn bennaf â sicrhau bod ACC yn gallu cael gafael ar wybodaeth neu ddogfennau sydd wedi eu storio yn electronig.
141.Mae is-adran (3) yn caniatáu i ACC, ar adeg resymol, gael mynediad, archwilio a gwirio gweithrediad unrhyw gyfrifiadur neu gyfarpar arall a ddefnyddiwyd mewn cysylltiad â dogfen y mae’n ofynnol i rywun ei chyflwyno neu y gall ACC ei harchwilio, ei chopïo neu fynd â hi ymaith. Mae is-adran (5) yn caniatáu i ACC ei gwneud yn ofynnol i’r person sy’n gyfrifol am y cyfrifiadur neu’r cyfarpar arall roi cymorth i gyflawni gofynion is-adran (3). Mae is-adran (6) yn ei gwneud yn glir bod cyfeiriadau yn is-adrannau (3) i (5) at ACC yn cael mynediad i gyfrifiadur etc. neu at wneud cymorth yn ofynnol gan berson i’w trin fel cyfeiriadau at archwilydd sy’n cynnal archwiliad ar ran ACC o dan adran 103.
142.Mae unrhyw berson sy’n rhwystro ACC neu archwilydd rhag arfer y pwerau yn is-adrannau (3) a (5) yn agored i gosb o dan adran 146.
Adrannau 114-115 – Troseddau yn ymwneud â hysbysiadau gwybodaeth
143.Mae adran 114 yn creu trosedd yn ymwneud â chelu, difa neu fel arall gael gwared â dogfen sy’n ofynnol gan hysbysiad gwybodaeth a gymeradwywyd gan y tribiwnlys. Mae is-adran (2) yn cadarnhau y gall person gyflawni trosedd o hyd o dan yr adran hon pan fo’r person hwnnw wedi apelio yn erbyn yr hysbysiad gwybodaeth neu ofyniad ynddo.
144.Mae adran 115 hefyd yn creu trosedd yn ymwneud â chelu, difa neu fel arall gael gwared â dogfen pan fo ACC wedi dweud wrth berson ei fod yn bwriadu ceisio cymeradwyaeth y tribiwnlys, ond nad yw wedi gwneud hynny eto.
145.Mae’r adran hon yn nodi’r amgylchiadau pan na chyflawnir trosedd a hefyd yn darparu amddiffyniad pan fo person yn dangos bod esgus rhesymol. Mae person sy’n cyflawni trosedd o dan y naill neu’r llall o’r adrannau yn agored ar gollfarn ddiannod i ddirwy neu ar gollfarn ar dditiad i garchar am hyd at 2 flynedd neu i ddirwy (neu’r ddau). Yn y naill achos a’r llall mae disgresiwn gan y llys o ran swm y ddirwy.
Adran 116 – Dim adolygu nac apelio yn erbyn cymeradwyaeth y tribiwnlys
146.Mae’r adran hon yn diwygio Deddf Tribiwnlysoedd, Llysoedd a Gorfodaeth 2007 fel na ellir adolygu penderfyniad y tribiwnlys i gymeradwyo hysbysiad gwybodaeth neu archwiliad, nac apelio yn ei erbyn i’r Uwch Dribiwnlys nac i’r Llys Apêl. Ystyr “adolygiad” yn y cyd-destun hwn yw adolygiad gan y tribiwnlys ei hun o’i benderfyniad ei hun, ac fel arfer darperir ar ei gyfer o dan y Ddeddf honno.
