Llunio a chynnal cynlluniau datblygu unigol
Adran 10 - Cynlluniau datblygu unigol
26.Mae adran 10 yn nodi beth yw cynllun datblygu unigol (CDU). Bydd y cynllun hwn yn sylfaen i’r system ar gyfer cynllunio a darparu darpariaeth ddysgu ychwanegol i blant a phobl ifanc ag ADY fel y’i nodir yn y Ddeddf. Yn gyffredinol, bydd gan bob plentyn a pherson ifanc ag ADY CDU, sy’n wahanol i’r system o dan DDeddf 1996 nad oedd ond yn darparu ar gyfer datganiadau AAA ar gyfer y rheini ag anghenion mwy.
27.Rhaid i’r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol y mae ADY plentyn neu berson ifanc yn galw amdani gael ei nodi yn y CDU, yn ogystal â materion eraill y mae’n ofynnol eu cynnwys gan neu o dan Ran 2. Er enghraifft, pan fo penderfyniad y dylid darparu math penodol o ddarpariaeth ddysgu ychwanegol yn Gymraeg, rhaid pennu hynny yn y CDU (adrannau 12(6), 14(5), 19(3), 21(4) a 40(6)). Mae hawl i apelio mewn cysylltiad â chynnwys penodol CDU, neu fethiant i gynnwys rhywbeth mewn CDU (adrannau 70 a 72), gan gynnwys mewn cysylltiad â’r disgrifiad o ADY y person a’r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol a nodir (gan gynnwys pa un a bennir y dylid darparu’r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol yn Gymraeg). Ar gyfer plant sy’n derbyn gofal ac sydd ag ADY, rhaid cynnwys eu CDU yn eu cynllun addysg personol os oes un ganddynt (adran 16).
28.Rhaid i’r cod gynnwys o leiaf un CDU ar ffurf safonol a’i gwneud yn ofynnol bod y ffurf honno (neu os oes mwy nag un, y ffurf briodol) yn cael ei defnyddio (adran 4(6)). Caiff y cod gynnwys canllawiau ynghylch y broses ar gyfer llunio CDU (gweler adran 4).
Adran 11 - Dyletswydd i benderfynu: ysgolion a gynhelir a sefydliadau addysg bellach
29.Mae adran 11 yn ei gwneud yn ofynnol i gorff llywodraethu ysgol a gynhelir neu sefydliad addysg bellach, os ymddengys iddo y gall fod gan un o’i ddysgwyr (sy’n berson ifanc, yn achos sefydliad addysg bellach) ADY, neu os dygwyd hyn i’w sylw, benderfynu a oes gan y plentyn hwnnw neu’r person ifanc hwnnw ADY. Fodd bynnag, nid oes rhaid i’r corff llywodraethu wneud hynny o dan amgylchiadau penodol (gweler is-adran (3)). Er enghraifft, pan na fo person ifanc yn cydsynio i’r penderfyniad gael ei wneud amdano; pan fo’r corff llywodraethu wedi penderfynu o’r blaen a oes gan y plentyn neu’r person ifanc ADY a’i fod wedi ei fodloni nad oes newid sylweddol wedi bod yn anghenion y plentyn neu’r person ifanc neu nad oes gwybodaeth newydd sy’n effeithio’n sylweddol ar y penderfyniad; pan fo dysgwr (y mae awdurdod lleol yn gyfrifol amdano) wedi ei gofrestru neu wedi ymrestru mewn mwy nag un sefydliad (gweler is-adran (3)(d) ac adran 30(1) a (2) sy’n ei gwneud yn ofynnol i’r corff llywodraethu atgyfeirio’r achos i’r awdurdod lleol).
30.Pan fo’r corff llywodraethu yn penderfynu nad oes gan y plentyn neu’r person ifanc ADY, rhaid iddo hysbysu’r plentyn a’i riant, neu’r person ifanc, am y penderfyniad a’r rhesymau dros y penderfyniad hwnnw. Pan nad oes gan blentyn ddealltwriaeth a deallusrwydd digonol i ddeall yr hyn y mae hyn yn ei olygu, nid yw’r ddyletswydd i hysbysu’r plentyn yn gymwys (gweler adran 84). Fodd bynnag, pan fo gan blentyn gyfaill achos o dan adran 85, rhaid i’r corff llywodraethu hysbysu cyfaill achos y plentyn. Bydd y cod yn nodi terfyn amser ar gyfer hysbysu am y penderfyniadau hyn, yn ddarostyngedig i unrhyw eithriadau a bennir yn y cod (gweler adran 4(6)(a)).
31.Mae’r dyletswyddau yn yr adran hon yn gymwys mewn cysylltiad â phlant a phobl ifanc sy’n preswylio yn Lloegr pan fônt yn mynychu ysgol a gynhelir neu sefydliad addysg bellach yng Nghymru, ac eithrio pan fo cynllun Addysg, Iechyd a Gofal (cynllun AIG) yn cael ei gynnal ar gyfer y dysgwr gan awdurdod lleol yn Lloegr o dan Ddeddf Plant a Theuluoedd 2014. Y rheswm dros hyn yw y bydd y cynllun hwnnw yn ymdrin â’r ddarpariaeth addysgol arbennig y mae eu hanghenion yn galw amdani.
32.Mae’r dyletswyddau yn yr adran hon yn gymwys i blentyn sy’n derbyn gofal gan awdurdod lleol sy’n preswylio yn Lloegr, ond nid i blant eraill sy’n derbyn gofal (is-adran (5)). Gweler adrannau 17 i 19 am y dyletswyddau sy’n gymwys mewn achosion o’r fath.
33.Mae adran 44 yn delio â’r effaith ar y dyletswyddau yn yr adran hon os yw’r person yn dod yn ddarostyngedig i orchymyn cadw.
Adran 12 - Dyletswyddau i lunio a chynnal cynlluniau: ysgolion a gynhelir a sefydliadau addysg bellach
34.Mae adran 12 yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff llywodraethu ysgolion a gynhelir a sefydliadau addysg bellach lunio a chynnal CDU ar gyfer y dysgwyr hynny y maent wedi penderfynu bod ADY arnynt; neu yn achos corff llywodraethu ysgol a gynhelir, pan fo wedi cael ei gyfarwyddo i wneud hynny gan awdurdod lleol; neu yn achos corff llywodraethu sefydliad addysg bellach, pan fo wedi cytuno i gynnal cynllun a oedd yn cael ei gynnal o’r blaen gan awdurdod lleol, neu pan fo Gweinidogion Cymru wedi penderfynu y dylai wneud hynny (gweler adran 36). Rhaid iddynt hefyd ystyried a ddylai unrhyw ddarpariaeth ddysgu ychwanegol gael ei darparu yn Gymraeg a phan fônt yn penderfynu felly, rhaid iddynt bennu hyn yn y CDU.
35.Bydd y cod yn gosod terfyn amser y mae rhaid i’r corff llywodraethu lunio’r cynllun ynddo a rhoi copi ohono i’r plentyn neu’r person ifanc, ac os yw’r cynllun ar gyfer plentyn, i riant y plentyn (o dan adran 22), yn ddarostyngedig i unrhyw eithriadau a bennir yn y cod (gweler adran 4(6)(b)).
36.Fodd bynnag, o dan amgylchiadau penodol (a nodir yn is-adran (2)), nid yw’n ofynnol i gorff llywodraethu lunio a chynnal CDU ar gyfer dysgwr y mae wedi penderfynu bod arno ADY. Mae rhai o’r rhain yn cydnabod ei bod yn fwy priodol mewn rhai achosion (sy’n ymwneud yn gyffredinol ag anghenion mwy) i anghenion gael eu hystyried neu i ddarpariaeth gael ei sicrhau gan yr awdurdod lleol y mae’r person yn ei ardal. Mae hyn yn cynnwys sefyllfaoedd pan fo’r corff llywodraethu yn ystyried y gall anghenion y dysgwr alw am ddarpariaeth ddysgu ychwanegol na fyddai’n rhesymol i’r corff llywodraethu ei sicrhau. Yn yr achos hwnnw, rhaid i’r corff llywodraethu atgyfeirio’r mater i’r awdurdod lleol perthnasol er mwyn iddo benderfynu arno o dan adran 13(1).
37.Yn yr un modd, mae hefyd ddarpariaeth i’r dyletswyddau beidio â bod yn gymwys pan fo’r dysgwr yn ardal awdurdod lleol yn Lloegr a bod ei anghenion yn cael eu hystyried neu yr ymdrinnir â hwy gan yr awdurdod lleol hwnnw o dan Ddeddf Plant a Theuluoedd 2014 (is-adrannau (2)(c) a (d)). Unwaith eto, mae hyn yn debygol o fod mewn achosion o anghenion mwy pan fo awdurdod lleol yn debygol o fod mewn sefyllfa well i ddelio â’r mater.
38.Am nad yw addysg na hyfforddiant yn orfodol i bobl ifanc, mae’r dyletswyddau i lunio a chynnal CDU yn peidio â bod yn gymwys mewn cysylltiad â pherson ifanc os nad yw’r person hwnnw yn cydsynio mwyach (ar unrhyw adeg) iddo gael ei lunio neu ei gynnal (is-adran 2(b)).
39.Caiff corff llywodraethu hefyd, mewn gwirionedd, fod o dan y ddyletswydd yn yr adran hon i gynnal CDU o ganlyniad i drosglwyddo dyletswydd i gynnal CDU (gweler adran 35 a’r pŵer i wneud rheoliadau yn adran 37 ynghylch trosglwyddo). Er enghraifft, byddai hyn yn wir pan fo plentyn a chanddo CDU a gynhelir gan gorff llywodraethu ysgol yn symud i ysgol arall a gynhelir.
40.Pan fo corff llywodraethu yn cynnal CDU, rhaid iddo sicrhau’r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol a nodir yn y CDU hwnnw a chymryd pob cam rhesymol i sicrhau darpariaeth yn Gymraeg pan fo hynny wedi ei bennu (is-adran (7)). Mae’r ddyletswydd wedi ei hamodi yn y ffordd hon oherwydd gall fod amgylchiadau pan na fo’n rhesymol bosibl ei darparu yn Gymraeg, er enghraifft yn achos gwasanaethau arbenigol pan na fo’n bosibl cael ymarferydd sy’n siarad Cymraeg er gwaethaf ymdrechion i ddod o hyd i un.
41.Gweler adran 31 am yr amgylchiadau pan fo’r dyletswyddau yn yr adran hon yn peidio â bod yn gymwys. Hefyd, mae adran 44 yn delio â’r effaith ar y dyletswyddau yn yr adran hon os yw’r person yn dod yn ddarostyngedig i orchymyn cadw.
Adran 13 - Dyletswydd i benderfynu: awdurdodau lleol
42.Mae adran 13 yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdod lleol benderfynu a oes gan blentyn neu berson ifanc ADY pan fo’n cael ei dwyn i’w sylw neu pan ymddengys iddo y gall fod gan y plentyn neu’r person ifanc ADY. Byddai awdurdod lleol yn arfer y swyddogaethau a nodir yn yr adran hon pan fo, er enghraifft, penderfyniad ynghylch ADY plentyn neu berson ifanc wedi ei atgyfeirio gan gorff llywodraethu o dan adran 12 neu fod plentyn, rhiant plentyn neu berson ifanc wedi gwneud cais uniongyrchol i’r awdurdod lleol; neu fod Bwrdd Iechyd Lleol wedi gwneud atgyfeiriad o dan adran 64.
43.Fodd bynnag, mae eithriadau penodol i’r ddyletswydd i benderfynu (gweler is-adran (2)). Er enghraifft, pan na fo person ifanc yn cydsynio i’r penderfyniad gael ei wneud amdano; pan fo’r awdurdod lleol wedi penderfynu o’r blaen a oes gan y plentyn neu’r person ifanc ADY a’i fod wedi ei fodloni nad oes newid sylweddol wedi bod yn anghenion y plentyn neu’r person ifanc neu nad oes gwybodaeth newydd sy’n effeithio’n sylweddol ar y penderfyniad.
44.Yn gyffredinol, os yw’r person yn ddisgybl cofrestredig mewn ysgol a gynhelir neu’n fyfyriwr ymrestredig mewn sefydliad addysg bellach, y priod gorff llywodraethu fydd yn gyfrifol am benderfynu a oes gan y person ADY o dan adran 11. Yn achos disgybl, nid oes gan yr awdurdod lleol y ddyletswydd i wneud hynny os yw wedi ei fodloni bod y cwestiwn yn cael ei benderfynu gan y corff llywodraethu o dan adran 11. Yn achos myfyriwr mewn sefydliad addysg bellach, dim ond os yw’r myfyriwr wedi ei gofrestru ddwywaith (gweler adran 30(1)-(2)) neu os yw’r corff llywodraethu wedi atgyfeirio’r achos i’r awdurdod lleol o dan adran 12(2)(a) y mae’r awdurdod lleol yn ddarostyngedig i’r ddyletswydd.
45.Pan fo’r awdurdod lleol yn penderfynu nad oes gan y plentyn neu’r person ifanc ADY, rhaid iddo hysbysu’r plentyn a’i riant, neu’r person ifanc, am y penderfyniad a’r rhesymau dros y penderfyniad hwnnw (is-adran (3)). Gweler adrannau 84 a 85 mewn cysylltiad â’r gofyniad i hysbysu plentyn. Bydd y cod yn nodi terfyn amser ar gyfer hysbysu am y penderfyniad hwn, yn ddarostyngedig i unrhyw eithriadau a bennir yn y cod (gweler adran 4(6)(a)).
46.Mae’r ddyletswydd i benderfynu yn yr adran hon yn gymwys mewn cysylltiad â phlant neu bobl ifanc y mae’r awdurdod lleol yn gyfrifol amdanynt, sef y rheini yn ei ardal (gan gynnwys os ydynt yn mynychu ysgol mewn ardal wahanol), ac eithrio plant sy’n derbyn gofal at ddibenion y Ddeddf hon (gweler y diffiniad yn adran 15 a’r dyletswyddau yn adrannau 17 a 18 sy’n gymwys yn lle hynny). Gweler hefyd adran 562 o Ddeddf Addysg 1996 ac adran 44 am yr effaith ar y dyletswyddau hyn pan fo’r person y maent yn ymwneud ag ef yn ddarostyngedig i orchymyn cadw.
Adran 14 - Dyletswyddau i lunio a chynnal cynlluniau: awdurdodau lleol
47.Pan fo awdurdod lleol yn penderfynu bod gan blentyn neu berson ifanc ADY, mae adran 14 yn nodi’r amgylchiadau pan fo’n ofynnol iddo lunio a chynnal CDU a sicrhau’r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol a nodir yn y CDU hwnnw; neu, os yw’r plentyn neu’r person ifanc yn mynychu, neu os bydd yn mynychu, ysgol a gynhelir, caiff yr awdurdod lleol lunio CDU a chyfarwyddo corff llywodraethu’r ysgol i gynnal y cynllun; neu gyfarwyddo corff llywodraethu’r ysgol i lunio a chynnal cynllun.
48.Mae’r dyletswyddau hyn yn gymwys mewn perthynas â phlant, â phobl ifanc sy’n ddisgyblion cofrestredig mewn ysgolion a gynhelir neu’n fyfyrwyr ymrestredig mewn sefydliadau addysg bellach, ac â phobl ifanc eraill pan fo’r awdurdod lleol yn penderfynu ei bod yn angenrheidiol llunio a chynnal cynllun o dan yr adran hon er mwyn diwallu anghenion rhesymol y person am addysg neu hyfforddiant. Rhaid ystyried yr achosion pan fo hyn yn ‘angenrheidiol’ yn unol â rheoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru o dan adran 46.
49.Mae’r adran hefyd yn nodi materion y gall fod angen eu nodi mewn CDU y mae awdurdod lleol yn ei lunio neu’n ei gynnal, sef:
rhaid i’r awdurdod lleol ystyried a ddylai unrhyw ddarpariaeth ddysgu ychwanegol gael ei darparu yn Gymraeg a phan fo’n penderfynu hynny, rhaid iddo bennu hynny yn y CDU (is-adran (5)); a,
os yw’r awdurdod lleol wedi ei fodloni na ellir diwallu anghenion rhesymol plentyn neu berson ifanc am ddarpariaeth ddysgu ychwanegol oni bai ei fod hefyd yn sicrhau lle mewn ysgol benodol neu sefydliad penodol (ar yr amod bod y person neu’r corff sy’n gyfrifol am dderbyniadau i’r sefydliad yn cydsynio, oni bai ei fod yn ysgol a gynhelir yng Nghymru); a/neu fwyd a llety, rhaid disgrifio’r ‘ddarpariaeth arall’ honno yn y cynllun a rhaid i’r awdurdod lleol ei sicrhau. Pan fo hyn yn gymwys, nid yw’r awdurdod lleol yn gallu cyfarwyddo corff llywodraethu ysgol a gynhelir i lunio a/neu gynnal y CDU (is-adrannau (6) – (9)).
50.Gweler adrannau 35 (a’r pŵer cysylltiedig i wneud rheoliadau yn adran 37) a 43 am sefyllfaoedd eraill pan fo awdurdod lleol, mewn gwirionedd, yn ddarostyngedig i’r ddyletswydd yn yr adran hon i gynnal CDU, er enghraifft pan fo plentyn a chanddo CDU a gynhelir gan awdurdod lleol arall yn symud i’w ardal.
51.Pan fo’r awdurdod lleol yn cynnal CDU rhaid iddo sicrhau’r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol ac unrhyw ddarpariaeth arall a ddisgrifir yn y cynllun a chymryd pob cam rhesymol i sicrhau darpariaeth yn Gymraeg pan fo hynny wedi ei bennu (is-adran 10)). Mae’r ddyletswydd i sicrhau darpariaeth ddysgu ychwanegol yn Gymraeg wedi ei hamodi yn y ffordd hon oherwydd gall fod amgylchiadau pan na fo’n rhesymol bosibl ei darparu yn Gymraeg, er enghraifft yn achos gwasanaethau neu driniaethau arbenigol pan na fo’n bosibl cael ymarferydd sy’n siarad Cymraeg er gwaethaf ymdrechion i ddod o hyd i un.
52.Mae’r dyletswyddau yn yr adran hon yn gymwys mewn cysylltiad â phlant neu bobl ifanc y mae’r awdurdod lleol yn gyfrifol amdanynt, sef y rheini yn ei ardal (gan gynnwys os ydynt yn mynychu ysgol mewn ardal wahanol), ac eithrio plant sy’n derbyn gofal at ddibenion y Ddeddf hon (gweler y diffiniad yn adran 15 a’r dyletswyddau yn adrannau 17 a 18 sy’n gymwys yn lle hynny). Gweler adran 31 am yr amgylchiadau pan fo’r dyletswyddau yn yr adran hon yn peidio â bod yn gymwys. Hefyd, gweler adran 562 o Ddeddf Addysg 1996 ac adran 44 am yr effaith ar y dyletswyddau hyn pan fo’r person y maent yn ymwneud ag ef yn ddarostyngedig i orchymyn cadw.
