Adran 30 — Y drosedd o gyflawni gwaith anawdurdodedig neu dorri amod mewn cydsyniad
111.Mae adran 30(1) yn ei gwneud yn drosedd i berson gyflawni gwaith anawdurdodedig ar heneb gofrestredig, neu i beri neu i ganiatáu i waith o’r fath gael ei gyflawni. Caiff adran 12, sy’n awdurdodi dosbarthau penodol o waith, neu adran 13, sy’n darparu ar gyfer rhoi cydsyniad heneb gofrestredig gan Weinidogion Cymru, ddarparu awdurdodiad.
112.Os rhoddwyd cydsyniad heneb gofrestredig, mae is-adran (2)(b) yn darparu ei bod yn drosedd i berson fethu â chydymffurfio ag amod mewn cydsyniad wrth gyflawni gwaith, neu wrth beri neu ganiatáu i’r gwaith gael ei gyflawni. Bydd hyn yn gymwys i bob amod sy’n gysylltiedig â chydsyniad heneb gofrestredig, gan gynnwys, er enghraifft, yr amodau hynny sy’n ymwneud â chyhoeddi canlyniadau ar ôl cwblhau ymchwiliad archaeolegol.
113.Yn is-adrannau (1) a (2), ystyr “person” yw unrhyw un sy’n cyflawni gwaith ar heneb, pa un a yw’n berchennog neu’n feddiannydd ar heneb, yn gontractiwr neu’n is-gontractiwr neu’n drydydd parti arall.
114.Os cyflawnir gwaith heb awdurdodiad neu yn groes i amod, cyflawnir trosedd pa un a yw person:
yn cyflawni’r gwaith hwnnw ei hun,
yn cyfarwyddo neu’n cyflogi rhywun arall i’w gyflawni, neu
yn caniatáu gwaith o’r fath.
115.Mae’r pwynt olaf yn golygu na all person anwybyddu’r hyn sy’n digwydd i heneb gofrestredig a methu â chymryd camau rhesymol i atal gwaith anawdurdodedig.
116.Mae is-adran (4) yn darparu amddiffyniad i berson mewn achos am drosedd o dan is-adran (1) yn ymwneud â heneb o dan warchodaeth interim pan fo’r person yn gallu profi nad oedd y person yn gwybod, ac na ellid bod wedi disgwyl yn rhesymol iddo wybod, fod yr heneb yn ddarostyngedig i warchodaeth interim. Pan fo’r amddiffyniad yn cael ei godi gan berson y dylai hysbysiad fod wedi cael ei gyflwyno iddo o dan adran 5(2), yr erlyniad sydd i brofi i’r hysbysiad gael ei gyflwyno i’r person.
117.Dylai gwybodaeth am henebion o dan warchodaeth interim fod ar gael yn hawdd. Mae adran 5(2) i (4) yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyflwyno hysbysiad os ydynt yn cynnig ychwanegu heneb i’r gofrestr neu ychwanegu at ardal heneb gofrestredig bresennol. Rhaid i’r hysbysiad, y mae rhaid ei gyflwyno i bob perchennog a phob meddiannydd ar yr heneb ymhlith personau eraill, bennu’r dyddiad y mae gwarchodaeth interim yn dechrau ac egluro ei heffaith. Caiff rhestr o henebion o dan warchodaeth interim ei chyhoeddi ar wefan Cadw yn unol ag adran 6(4) (gweler paragraff 39 uchod) ac mae Cof Cymru hefyd yn nodi henebion o dan warchodaeth interim.
118.Mae is-adran (7) yn darparu amddiffyniad tebyg mewn achos am drosedd o dan yr adran hon am waith sydd wedi arwain at ddymchwel neu ddinistrio, neu unrhyw ddifrod i heneb gofrestredig neu foddi tir neu weithrediadau tipio ar dir y mae heneb gofrestredig ynddo, arno neu odano. Bydd amddiffyniad gan berson os yw’r person yn gallu profi ei fod wedi cymryd pob cam rhesymol, cyn cyflawni’r gwaith, er mwyn canfod a oedd heneb gofrestredig yn yr ardal y byddai’r gwaith yn effeithio arni, ac nad oedd y person yn gwybod, ac nad oedd ganddo reswm dros gredu, fod yr heneb yn yr ardal, neu, yn ôl y digwydd, ei bod yn heneb gofrestredig.
119.Gallai camau rhesymol o’r fath gynnwys edrych ar Cof Cymru, lle mae gwybodaeth gywir a chyfredol am leoliad a rhychwant pob heneb gofrestredig yng Nghymru ar gael. Mae gwefannau eraill — er enghraifft Archwilio, sef porth ar-lein cofnodion amgylchedd hanesyddol Cymru, neu DataMapCymru — hefyd yn cynnwys gwybodaeth am henebion cofrestredig sy’n deillio o Cof Cymru.
120.Mae unrhyw un sydd wedi perchen ar heneb gofrestredig neu wedi ei meddiannu am dymor hir yn debygol o wybod am ei statws yn ogystal â gwybod beth yw ei rhychwant am fod wardeiniaid henebion maes Cadw yn ymweld â phob heneb gofrestredig yng Nghymru ar raglen dreigl er mwyn cofnodi eu cyflwr. Dylai perchnogion newydd gael gwybod eu bod wedi caffael heneb gofrestredig drwy chwiliad teitl trawsgludo, am fod cofnod yn y gofrestr yn bridiant tir lleol o dan adran 3(5).
121.Mae is-adran (8) yn darparu amddiffyniad i berson mewn achos am drosedd o dan yr adran hon os cyflawnwyd gwaith er mwyn mynd i’r afael ag anghenion iechyd a diogelwch brys. Fodd bynnag, nid yw’r amddiffyniad ar gael ac eithrio pan fo’r gwaith wedi ei gyfyngu i isafswm y mesurau sy’n angenrheidiol ar unwaith i sicrhau iechyd a diogelwch, a phan fo hysbysiad sy’n cyfiawnhau’r gwaith yn fanwl wedi cael ei roi i Weinidogion Cymru cyn gynted ag y bo’n rhesymol ymarferol.
122.Mae is-adran (9) yn darparu mai dirwy ddiderfyn yw’r gosb am drosedd o dan yr adran hon, pa un a roddir euogfarn ddiannod neu euogfarn ar dditiad.
