Rhan 4: Gweithrediaethau, Aelodau, Swyddogion a Phwyllgorau Awdurdodau Lleol
Adran 54 ac Atodlen 5 – Prif Weithredwyr
311.Mae adran 4 o Ddeddf 1989 yn ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau ddynodi un o’u swyddogion yn bennaeth gwasanaeth taledig arnynt. Rhaid i’r swyddog hwn, pan fo’n ystyried bod hynny’n briodol, lunio adroddiad ar gyfer ei gyngor yn nodi ei gynigion mewn cysylltiad ag amryw o faterion a restrir yn yr adran honno. Rhaid i’r prif gyngor ddarparu staff, swyddfa ac adnoddau eraill i’r swyddog er mwyn caniatáu iddo gyflawni ei ddyletswyddau.
312.Caiff rôl statudol y pennaeth gwasanaeth taledig ei chyflawni’n aml gan y swyddog y cyfeirir ato fel arfer fel y prif weithredwr neu’r rheolwr gyfarwyddwr. Er bod y termau hyn yn cael eu defnyddio’n helaeth i ddynodi pennaeth gweinyddiaeth cyngor ledled llywodraeth leol yng Nghymru, nid yw’r naill enw na’r llall yn ymddangos mewn deddfwriaeth ym maes llywodraeth leol.
313.Mae adran 54 yn ei gwneud yn ofynnol i brif gyngor benodi prif weithredwr. Caiff darpariaethau adran 4 o Ddeddf 1989 eu hailddatgan ac ychwanegir at y rhestr o faterion i gynnwys materion sy’n ymwneud â pherfformiad a llywodraethu; sef cynllunio ariannol, rheoli asedau a rheoli risg. Mae hyn yn cysoni’r materion y mae prif weithredwr yn gyfrifol amdanynt ag arferion llywodraethu modern. Mae adran 54 hefyd yn ei gwneud yn glir bod y mater o reoli staff hefyd yn cwmpasu hyfforddi a datblygu staff.
314.Mae’r adran hon yn cyflwyno Atodlen 5, sy’n diwygio adran 4 o Ddeddf 1989 er mwyn datgymhwyso’r gofyniad ar brif gynghorau i benodi pennaeth gwasanaeth taledig. Mae Atodlen 5 hefyd yn gwneud diwygiadau canlyniadol sy’n berthnasol i brif weithredwyr.
Adran 55 - Disodli cyfeiriadau at “cyflog” yn adran 143A o Fesur 2011
315.Cyn ei diwygio, roedd adran 143A o Fesur 2011 yn darparu pwerau i’r Panel Annibynnol Cymru ar Gydnabyddiaeth Ariannol mewn cysylltiad â chyflogau penaethiaid gwasanaeth taledig prif gynghorau.
316.Mae Atodlen 5 i’r Ddeddf (a drafodir uchod) yn diwygio adran 143A o Fesur 2011 i roi cyfeiriadau at “prif weithredwr” yn lle “pennaeth gwasanaeth cyflogedig”, ac mae adran 55 yn rhoi’r term “cydnabyddiaeth ariannol” yn lle “cyflog” neu “cyflogau”. Bydd y diwygiad hwn yn caniatáu i’r Panel Annibynnol Cymru ar Gydnabyddiaeth Ariannol wneud argymhellion mewn cysylltiad ag amrediad ehangach o daliadau i brif weithredwyr gan gynnwys cyflog, unrhyw fonysau a buddion eraill.
317.Mae i “cydnabyddiaeth ariannol” yr ystyr a roddir i “remuneration” yn adran 43 o Ddeddf Lleoliaeth 2011, sy’n cynnwys ystod o gydnabyddiaethau ariannol gan gynnwys: cyflog neu daliadau o dan gontract am wasanaethau; bonysau; lwfansau; buddion mewn nwyddau neu wasanaethau; cynnydd mewn hawlogaeth i bensiwn; a thaliadau penodol sy’n daladwy pan fo prif weithredwr yn rhoi’r gorau i ddal y swydd.
Adran 56 – Ailystyried cydnabyddiaeth ariannol yn dilyn cyfarwyddyd gan Weinidogion Cymru
318.Mae adran 56 yn diwygio adran 143A o Fesur 2011. Mae’r is-adran (5C) newydd yn gymwys pan fo Gweinidogion Cymru yn ystyried bod ymateb “awdurdod perthnasol cymwys” i argymhelliad a wneir gan Banel Annibynnol Cymru ar Gydnabyddiaeth Ariannol yn anghyson â’r argymhelliad. Mae’r adran yn darparu, pan fo Gweinidogion Cymru yn cyfarwyddo awdurdod perthnasol cymwys, o dan adran 143(5B), i ailystyried ei ymateb, na ellir dirprwyo’r swyddogaeth o ailystyried a bod rhaid i’r cyngor llawn ei chyflawni.
319.Yn adran 143A o Fesur 2011, ystyr “awdurdod lleol cymwys” yw prif gynghorau yn unig i bob pwrpas. Mae hynny oherwydd ei fod yn cael ei ddiffinio drwy gyfeirio at y diffiniad o “
y mae’n ofynnol iddynt lunio datganiad ar bolisïau tâl (gweler adrannau 38 a 43 o Ddeddf Lleoliaeth 2011 ynghylch hynny); ac
sydd â phennaeth gwasanaeth taledig statudol neu, yn dilyn cychwyn adran 54 o’r Ddeddf, brif weithredwr statudol.
Adran 57 ac Atodlen 6 – Penodi cynorthwywyr gweithrediaeth
320.Mae adran 57 yn diwygio Atodlen 1 i Ddeddf 2000 er mwyn gwneud darpariaeth ar gyfer penodi aelodau o brif gynghorau yn gynorthwywyr i weithrediaethau prif gynghorau. Ni fydd y cynorthwywyr yn aelodau o’r weithrediaeth, ond gallant weithredu ar ei rhan mewn amgylchiadau penodol. Gellid defnyddio’r swyddi hyn i gefnogi mwy o amrywiaeth ymysg cynghorwyr sy’n rhan o wneud penderfyniadau’r weithrediaeth.
321.Mae’r adran hon hefyd yn cyflwyno Atodlen 6 sy’n gwneud diwygiadau canlyniadol mewn perthynas â chynorthwywyr i weithrediaethau, gan gynnwys darpariaethau sy’n estyn cyfyngiadau penodol sy’n gymwys i aelodau o weithrediaeth i gynorthwywyr gweithrediaeth; er enghraifft cael gwared ar eu hawl i ddal swyddi penodol o fewn eu cynghorau (megis cadeirydd, is-gadeirydd ac ati).
Adran 58 ac Atodlen 7 – Rhannu swydd: arweinyddion gweithrediaeth ac aelodau gweithrediaeth
322.Mae adran 58 yn cyflwyno Atodlen 7 i’r Ddeddf, sy’n diwygio Deddf 2000 i wneud darpariaeth mewn perthynas ag arweinwyr gweithrediaeth ac aelodau gweithrediaeth yn rhannu swydd.
323.Mae paragraff 2 o Atodlen 7 yn diwygio adran 11 o Ddeddf 2000 er mwyn newid uchafswm yr aelodau gweithrediaeth o 10 i:
12 pan fo dau o’r aelodau o leiaf wedi eu hethol neu wedi eu penodi i rannu swydd; neu
13 pan fo tri o’r aelodau o leiaf wedi eu hethol neu wedi eu penodi i rannu swydd.
324.Mae paragraff 5 o Atodlen 7 i’r Ddeddf yn mewnosod paragraffau 2(2A) a 2A newydd yn Atodlen 1 i Ddeddf 2000 i’w gwneud yn ofynnol i brif gynghorau yng Nghymru gynnwys yn eu trefniadau gweithrediaeth ddarpariaeth sy’n galluogi dau gynghorydd neu ragor i rannu swydd ar weithrediaeth, gan gynnwys swydd arweinydd y weithrediaeth.
325.Mae’r Atodlen hefyd yn mewnosod paragraff 2B newydd, sy’n gwneud darpariaeth ynghylch hawliau pleidleisio a chworwm. O dan y paragraff hwnnw, mae’r rhai sy’n rhannu swydd yn cyfrif fel un person i bob pwrpas at ddibenion pleidleisio a chworwm.
Adran 59 - Cynnwys canllawiau o dan adran 38 o Ddeddf 2000, a dyletswydd i roi sylw iddynt
326.Mae Rhan 2 o Ddeddf 2000 yn gwneud darpariaeth mewn cysylltiad â gweithrediaethau a threfniadau gweithrediaeth prif gyngor. Mae adran 38 o’r Rhan honno yn ei gwneud yn ofynnol i brif gyngor roi sylw i unrhyw ganllawiau a ddyroddir gan Weinidogion Cymru at ddibenion y Rhan honno.
327.Mae’r adran hon yn mewnosod is-adran (1A) newydd yn adran 38 er mwyn egluro y caiff canllawiau a ddyroddir o dan yr adran hon gynnwys darpariaeth a gynlluniwyd i annog arfer da mewn perthynas â chydraddoldeb ac amrywiaeth.
328.Mae ystyr cydraddoldeb ac amrywiaeth yn deillio o adran 8(2) o Ddeddf Cydraddoldeb 2006; mae “diversity” yn golygu bod unigolion yn wahanol i’w gilydd, ac mae “equality” yn golygu cydraddoldeb rhwng unigolion.
329.Mae adran 59 hefyd yn diwygio adran 38(1) o Ddeddf 2000 er mwyn estyn y ddyletswydd i roi sylw i ganllawiau i feiri etholedig ac arweinyddion gweithrediaeth prif gynghorau.
Adran 60 - Rhannu swydd: swyddi nad ydynt yn swyddi gweithrediaeth o fewn prif gynghorau
330.Mae adran 60 yn rhoi’r pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau at ddiben hwyluso neu alluogi rhannu “swydd o fewn prif gyngor”.
331.Mae is-adran (2) yn rhestru’r swyddi o fewn prif gyngor y caniateir gwneud rheoliadau mewn perthynas â hwy, ac maent yn cynnwys y swyddi allweddol y darperir ar eu cyfer yn Rhan 2 o Ddeddf 1972 (megis cadeirydd, aelod llywyddol etc.), cadeirydd neu is-gadeirydd etc. pwyllgor neu is-bwyllgor, neu ddirprwy faer. Mae hyn yn golygu nad yw’r ddarpariaeth yn gymwys i unrhyw swydd yr etholir y person iddi gan y cyhoedd.
332.Nid yw pŵer Gweinidogion Cymru o dan yr adran newydd hon yn gyfyngedig i alluogi’r swyddi hyn i gael eu rhannu. Caiff rheoliadau hefyd gynnwys darpariaeth ynghylch sut y bydd y trefniadau i rannu’r swyddi hyn yn gweithio, gan gynnwys sut y gellir arfer swyddogaethau penodol mewn swydd a rennir. Caiff Gweinidogion Cymru hefyd, mewn rheoliadau, ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau hwyluso rhannu swydd drwy gael gwared ar unrhyw rwystrau a geir, er enghraifft, yn rheolau sefydlog yr awdurdod.
333.Mae is-adran (5) yn ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau roi sylw i unrhyw ganllawiau a ddyroddir gan Weinidogion Cymru i ategu rheoliadau a wneir o dan yr adran hon.
Adran 61 – Absenoldeb teuluol i aelodau awdurdodau lleol
334.Mae adran 61 yn diwygio Rhan 2 o Fesur 2011 drwy ddileu uchafswm yr wythnosau o hawlogaeth i’r gwahanol fathau o absenoldeb teuluol sydd ar gael i aelodau o brif gynghorau.
335.Mae’r darpariaethau yn golygu y gellir pennu’r cyfnod hwyaf o absenoldeb ar gyfer pob math o absenoldeb teuluol mewn rheoliadau (caiff pob math o absenoldeb teuluol ei lywodraethu gan reoliadau pa un bynnag). Mae hyn yn cynnig hyblygrwydd i newid hyd y gwahanol gyfnodau o absenoldeb.
Adran 62 - Dyletswyddau ar arweinyddion grwpiau gwleidyddol mewn perthynas â safonau ymddygiad
336.Roedd Rhan 3 o Ddeddf 2000 yn sefydlu fframwaith statudol i hybu a chynnal safonau uchel o ran ymddygiad moesegol aelodau a chyflogeion awdurdodau perthnasol yng Nghymru. Ystyr “relevant authority” yw prif gyngor, cyngor cymuned, awdurdod tân ac achub neu awdurdod Parc Cenedlaethol.
337.Er mwyn meithrin diwylliant mewn awdurdod lleol sy’n arddel safonau ymddygiad uchel mae’n ofynnol i arweinwyr lleol a’r holl aelodau dderbyn cyfrifoldeb am eu gweithredoedd, yn unigol ac ar y cyd.
338.Mae adran 62 yn adeiladu ar y trefniadau presennol drwy fewnosod adran 52A newydd yn Neddf 2000, sy’n gosod dyletswydd ar arweinyddion grwpiau gwleidyddol o fewn prif gyngor i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel ymysg aelodau eu grŵp. Mae’n ofynnol i arweinyddion grwpiau gydweithredu â phwyllgor safonau’r cyngor wrth arfer ei swyddogaethau cyffredinol a phenodol ar gyfer hybu safonau uchel (gweler isod).
339.Mae is-adran (3) yn diwygio adran 54 o Ddeddf 2000 i ehangu swyddogaethau penodol pwyllgor safonau i gynnwys monitro i ba raddau y mae arweinyddion grwpiau gwleidyddol yn cydymffurfio â’r ddyletswydd newydd y mae’r Ddeddf yn ei gosod arnynt i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel ymhlith aelodau eu grŵp. Rhaid i bwyllgor safonau hefyd gynghori arweinyddion grwpiau, neu ddarparu neu drefnu hyfforddiant ar eu cyfer, ar y ddyletswydd newydd.
340.Mae adran 106(5) o Ddeddf 2000 yn ddiangen bellach (gweler adran 105(1)o Ddeddf 2000), ac felly’n cael ei hepgor gan is-adran (4)(a) o’r adran hon. Mae’r diwygiadau eraill a wneir gan yr adran hon o natur ganlyniadol, neu’n adlewyrchu’r posibilrwydd y gallai adran 63 o’r Ddeddf gael ei chychwyn cyn yr adran hon.
Adran 63 – Dyletswydd ar bwyllgor safonau i wneud adroddiad blynyddol
341.O dan adran 54 o Ddeddf 2000 mae’n ofynnol i brif gyngor, awdurdod tân ac achub neu awdurdod Parc Cenedlaethol yng Nghymru (ond nid cyngor cymuned) sefydlu pwyllgor safonau.
342.Swyddogaethau cyffredinol pwyllgor safonau o dan adran 54(1) o Ddeddf 2000 yw hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau ac aelodau cyfetholedig awdurdod perthnasol a’u cynorthwyo i ufuddhau i’r cod ymddygiad.
343.Yn ogystal â’r swyddogaeth newydd a osodir gan adran 62(3) o’r Ddeddf, mae gan bwyllgor safonau hefyd swyddogaethau penodol o dan adran 54(2) o Ddeddf 2000, sef:
cynghori’r awdurdod ar fabwysiadu neu ddiwygio cod ymddygiad;
monitro’r ffordd y mae’r cod ymddygiad yn gweithredu; a
cynnig cyngor neu ddarparu neu drefnu hyfforddiant ar y cod ymddygiad i aelodau’r awdurdod.
344.Mae adran 56(1) o Ddeddf 2000 yn darparu bod pwyllgor safonau prif gyngor (neu is-bwyllgor a sefydlir i’r diben hwnnw) hefyd yn arfer y swyddogaethau hyn mewn perthynas ag aelodau cynghorau cymuned yn ei ardal.
345.Mae adran 63 o’r Ddeddf yn mewnosod adran 56B newydd yn Neddf 2000, sy’n gosod gofyniad ar bwyllgor safonau i lunio adroddiad blynyddol i’r awdurdod o dan sylw. Yn achos prif gyngor, mae’r gofyniad i adrodd i’r awdurdod yn y cyd-destun hwn yn cynnwys unrhyw gynghorau cymuned yn ei ardal.
346.Rhaid i’r adroddiad:
disgrifio’r ffordd y mae’r pwyllgor wedi cyflawni ei swyddogaethau yn ystod y flwyddyn ariannol flaenorol;
cynnwys crynodeb o adroddiadau ac argymhellion a wnaed neu a gyfeiriwyd at y pwyllgor gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru yn ymwneud ag ymchwilio i achosion honedig o dorri cod ymddygiad yr aelodau, ac unrhyw gamau a gymerodd y pwyllgor wedi hynny;
cynnwys crynodeb o’r hysbysiadau a roddwyd i’r pwyllgor gan Banel Dyfarnu Cymru yn ymwneud â phenderfyniadau’r Panel ar achosion posibl o dorri cod ymddygiad yr aelodau; ac
yn achos prif gyngor, cynnwys asesiad y pwyllgor o’r ffordd y mae arweinwyr grwpiau gwleidyddol wedi cydymffurfio â’r ddyletswydd newydd o dan adran 52A o Ddeddf 2000 (a fewnosodir gan adran 62 o’r Ddeddf) i hybu safonau ymddygiad uchel.
347.Bwriedir i’r gofyniad i lunio adroddiad blynyddol sicrhau bod dull rheolaidd a chyson ar waith i adrodd ar safonau ymddygiad aelodau awdurdodau perthnasol yng Nghymru a’u hystyried. Bwriedir i hyn helpu i hybu perchnogaeth leol a chydgyfrifoldeb ar ran aelodau am sicrhau safonau ymddygiad yn eu hawdurdod. I’r perwyl hwn, mae adran 56B yn gosod rhwymedigaeth ar awdurdod perthnasol i ystyried yr adroddiad ac unrhyw argymhellion gan ei bwyllgor safonau o fewn tri mis o’u cael. Bydd ystyriaeth yr awdurdod o adroddiad ar gofnod i’r cyhoedd yn sgil ei chyhoeddi yng nghofnodion y cyngor.
Adran 64 ac Atodlen 8 – Ymchwiliadau penodol gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru
348.Mae gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru (“yr Ombwdsmon”) bwerau o dan adran 69 o Ddeddf 2000 i ymchwilio i honiadau bod aelod neu aelod cyfetholedig, gan gynnwys cyn-aelodau a chyn-aelodau cyfetholedig, o “
349.Mae gan Weinidogion Cymru bwerau o dan adran 70 o Ddeddf 2000 i wneud gorchymyn sy’n cymhwyso neu’n atgynhyrchu unrhyw ddarpariaethau yn adrannau 60 i 63 o’r Ddeddf honno, fel yr oedd yr adrannau hynny yn cael effaith yn union cyn iddynt gael eu diddymu gan Ddeddf Lleoliaeth 2011, at ddiben unrhyw ymchwiliad o dan adran 69.
350.Cyn iddynt gael eu diddymu, roedd adrannau 60 i 63 yn ymdrin â’r weithdrefn ar gyfer ymchwilio i achosion honedig o dorri’r cod ymddygiad mewn awdurdodau penodol yn Lloegr. Roedd yr adrannau hynny yn ymdrin â materion fel gwrthdaro buddiannau, pwerau i gael a datgelu gwybodaeth ac amddiffyn rhag achosion difenwi.
351.Gwnaed Gorchymyn Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru (Ymchwiliadau Safonau) 2006 (fel y’i diwygiwyd) (2006 Rhif 949 (Cy.98)) yn unol â’r pwerau yn adran 70 o Ddeddf 2000 ac mae’n llywodraethu’r weithdrefn ar gyfer ymchwiliadau gan yr Ombwdsmon o dan adran 69 o’r Ddeddf honno.
352.Nid yw’r pŵer yn adran 70 i gymhwyso cyfraith sydd wedi ei diddymu yn arwain at gyfraith hygyrch. Mae adran 64 o’r Ddeddf ac Atodlen 8 iddi yn mynd i’r afael â’r broblem hon drwy osod darpariaeth gyfatebol ar gyfer ymchwiliadau ar wyneb Deddf 2000 ar ffurf yr adrannau 69A i 69F newydd, a thrwy roi adran 74 newydd yn lle’r un wreiddiol. Ni wnaed unrhyw newidiadau o sylwedd i effaith y gyfraith ond mae’r darpariaethau, pan fo hynny’n briodol, wedi eu halinio â phwerau’r Ombwdsmon o ran ymchwilio i gamweinyddu a methiant gwasanaethau yn Neddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2019 (“
353.Mae’r adran 69A(1) newydd yn darparu, pan fo gan yr Ombwdsmon wrthdaro buddiannau fel y’i diffinnir yn is-adrannau (2) neu (4), bod rhaid iddo arfer y pŵer o dan baragraff 14 o Atodlen 1 i Ddeddf 2019 i ddirprwyo:
y penderfyniad o ran a ddylid ymchwilio i achos ai peidio (o dan adran 69), a
pan wneir penderfyniad i ymchwilio, unrhyw ymchwiliad i’r achos hwnnw.
354.Mae paragraff 14 o Atodlen 1 i Ddeddf 2019 yn darparu y caiff yr Ombwdsmon awdurdodi unrhyw berson i gyflawni swyddogaethau’r Ombwdsmon ar ran yr Ombwdsmon. Fodd bynnag, ni chaiff yr Ombwdsmon wneud trefniadau gyda Gweinidogion Cymru, Prif Weinidog Cymru na’r Cwnsler Cyffredinol o dan Ddeddf 2019 nac fel arall, i’r naill arfer swyddogaethau’r llall nac i’r naill ddarparu rhai gwasanaethau penodedig i’r llall.
355.Mae is-adrannau (2) a (3) yn darparu bod y gofyniad i ddirprwyo yn gymwys os oedd yr Ombwdsmon yn aelod o’r awdurdod perthnasol neu’n swyddog iddo neu’n aelod o bwyllgor, is-bwyllgor, cyd-bwyllgor neu gyd-is-bwyllgor o’r awdurdod perthnasol ar unrhyw bwynt o fewn pum mlynedd i:
y dyddiad y daeth yr honiad ysgrifenedig i law’r Ombwdsmon (os yw’r achos o fewn is-adran (1)(a)); neu
y dyddiad y daeth yr honiad ysgrifenedig yr ymchwiliwyd iddo o dan is-adran i law’r Ombwdsmon (1)(a) (os yw’r achos o fewn is-adran (1)(b)).
356.O dan is-adran (4) mae’r gofyniad i ddirprwyo yn gymwys hefyd os yw’r Ombwdsmon yn ystyried bod ganddo, neu ei bod yn debygol bod ganddo, fuddiant yn y materion y caniateir ymchwilio iddynt neu ganlyniad unrhyw ymchwiliadau y caniateir eu cynnal. Mae is-adran (5) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Ombwdsmon ddatgelu natur y buddiant i’r person y byddai, neu y mae, unrhyw ymchwiliad o dan adran 69 yn gymwys iddo. Rhaid i’r Ombwdsmon hefyd ddatgelu’r wybodaeth hon i unrhyw berson sydd wedi gwneud honiad fel a ddisgrifir yn adran 69(1)(a).
357.Mae is-adran (6) yn darparu, pe bai’r Ombwdsmon yn penderfynu a ddylid ymchwilio i achos ai peidio neu’n ymchwilio i achos, a hynny’n groes i is-adran (1), na fyddai hynny’n effeithio ar ddilysrwydd unrhyw beth a wneir gan yr Ombwdsmon.
358.Mae’r adran 69B newydd yn nodi’r gofynion ar gyfer ymchwiliadau o dan adran 69. Mae is-adran (1) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Ombwdsmon roi cyfle i’r person y mae’r ymchwiliad yn ymwneud ag ef roi sylwadau ar ba un a yw wedi methu â chydymffurfio â chod ymddygiad yr awdurdod y mae, neu yr oedd, yn aelod neu’n aelod cyfetholedig ohono.
359.Mae’r adran 69B(2) newydd yn ei gwneud yn ofynnol i bob ymchwiliad gael ei gynnal yn breifat.
360.Mae is-adran (3) yn darparu mai mater i’r Ombwdsmon, yn amodol ar y gofynion eraill a bennir yn yr adran hon, yw penderfynu ar y weithdrefn ar gyfer cynnal ymchwiliad. Er enghraifft, gallai’r Ombwdsmon sefydlu gweithdrefnau gwahanol ar gyfer gwahanol fathau o gwynion a gallai, mewn unrhyw achos penodol, wyro oddi wrth unrhyw weithdrefnau o’r fath a sefydlwyd os yw’r Ombwdsmon o’r farn bod hynny’n briodol.
361.Mae’r adran 69B(4)(a) newydd yn darparu y caiff yr Ombwdsmon wneud unrhyw ymchwiliadau y mae’r Ombwdsmon o’r farn eu bod yn briodol. Mae is-adran (4)(b) yn darparu mai mater i’r Ombwdsmon yw penderfynu a ganiateir i berson gael ei gynrychioli’n gyfreithiol neu gael ei gynrychioli mewn rhyw ffordd arall (e.e. gan eiriolwr annibynnol).
362.Mae’r adran 69B(6) newydd yn rhoi pŵer i’r Ombwdsmon wneud taliadau tuag at dreuliau pobl sy’n cynorthwyo’r Ombwdsmon mewn ymchwiliad, ar yr amod yr eir iddynt yn briodol, a thalu lwfansau penodol. Mater i’r Ombwdsmon yw penderfynu a yw’n briodol gwneud taliadau o’r fath neu osod unrhyw amodau ar daliadau o’r fath.
363.Mae’r adran 69C(1) newydd o Ddeddf 2000 yn rhoi pŵer i’r Ombwdsmon ei gwneud yn ofynnol i berson ddarparu gwybodaeth neu gyflwyno dogfennau sy’n berthnasol i ymchwiliad o dan adran 69 o’r Ddeddf honno. Mae hyn yn cynnwys gwybodaeth neu ddogfennau mewn fformat electronig.
364.Mae’r adrannau 69D(1) a (2) newydd yn galluogi’r Ombwdsmon i dystio i’r Uchel Lys fod unigolyn, ym marn yr Ombwdsmon, wedi rhwystro’r Ombwdsmon (neu aelod o staff yr Ombwdsmon) heb esgus cyfreithlon wrth iddo gyflawni ei swyddogaethau o dan y Rhan hon neu fod y person wedi gweithredu mewn modd a fyddai’n gyfystyr â dirmyg llys, pe bai’r weithred wedi ei chyflawni mewn cysylltiad ag achos yn yr Uchel Lys.
365.Os bydd yr Ombwdsmon yn dyroddi tystysgrif o’r fath, caiff yr Uchel Lys ymchwilio i’r mater ac os bydd yr Uchel Lys yn dyfarnu bod y person dan sylw wedi rhwystro’r Ombwdsmon, caiff yr Uchel Lys ymdrin â’r person fel pe bai wedi cyflawni dirmyg o ran yr Uchel Lys (adran 69D(5)).
366.Mae’r adran 69E newydd yn darparu na chaiff yr Ombwdsmon, aelod o’i staff, neu berson sy’n cynorthwyo’r Ombwdsmon ond datgelu gwybodaeth a gafwyd wrth arfer swyddogaethau’r Ombwdsmon o dan Rhan 3 o Ddeddf 2000:
at ddibenion:
swyddogaethau’r Ombwdsmon o dan Bennod 3 neu 4 o Ran 3 o Ddeddf 2000 neu Ran 3 neu 5 o Ddeddf 2019;
swyddogaethau Panel Dyfarnu Cymru gan gynnwys swyddogaethau ei Lywydd, ei Ddirprwy Lywydd a’i dribiwnlysoedd, o dan Bennod 4 o Ran 3 o Ddeddf 2000;
achos troseddol neu ymchwiliad i drosedd;
os gwneir y datgeliad i:
Archwilydd Cyffredinol Cymru at ddibenion swyddogaethau’r Archwilydd Cyffredinol o dan Ran 2 o Ddeddf 2004;
y Comisiwn Etholiadol at ddibenion unrhyw un neu ragor o’i swyddogaethau.
367.Mae’r adran 69F newydd yn galluogi Gweinidogion Cymru i ddiwygio Bennod 3 of Rhan 3 o Ddeddf 2000 er mwyn gwneud darpariaeth bellach neu ddarpariaeth wahanol ynghylch arfer swyddogaethau’r Ombwdsmon o dan adran 69.
368.Mae’r adran 74 newydd yn darparu bod cyhoeddi mater yn gwbl freintiedig, at ddibenion cyfraith difenwad, os gwneir hynny wrth arfer swyddogaethau’r Ombwdsmon o dan Benodau 3 a 4 o Ran 3 o Ddeddf 2000; neu mewn cyfathrebiadau â’r Ombwdsmon neu berson sy’n arfer swyddogaeth ar ran yr Ombwdsmon at ddiben y swyddogaethau hynny, neu mewn cysylltiad â hwy. Mae “publication” yn dwyn yr ystyr arferol a roddir iddo o dan y gyfraith sy’n ymwneud â difenwad.
Adran 65 – Sicrhau bod gwybodaeth ar gael i bwyllgorau trosolwg a chraffu
369.Mae adran 22(10) o Ddeddf 2000 yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau sy’n ei gwneud yn ofynnol i wybodaeth gael ei darparu i’r cyhoedd neu i aelodau o brif gyngor am benderfyniadau gweithrediaeth y cyngor hwnnw.
370.Mae adran 65 yn diwygio adran 22(10) fel y gall rheoliadau ei gwneud yn ofynnol hefyd i bwyllgorau trosolwg a chraffu a’u his-bwyllgorau gael gwybodaeth am benderfyniadau o’r fath. Bydd gwybodaeth well am y penderfyniad y mae’r weithrediaeth yn bwriadu ei wneud yn galluogi’r pwyllgorau hyn i gynllunio eu gwaith yn well.
Adran 66 – Pŵer i’w gwneud yn ofynnol i awdurdodau benodi cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu
371.Mae adran 66 yn diwygio pŵer i wneud rheoliadau yn adran 58 o Fesur 2011 fel y caiff rheoliadau ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau sefydlu cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu. Byddai modd defnyddio’r pŵer diwygiedig i wneud rheoliadau i’w gwneud yn ofynnol i gynghorau sefydlu cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu pan fo gwasanaethau yn cael eu darparu ar draws ardaloedd y cynghorau hynny.
Adran 67 – Cynlluniau hyfforddi cynghorau cymuned
372.Mae adran 67 yn ei gwneud yn ofynnol i gyngor cymuned wneud cynllun sy’n nodi’r hyn y mae’n bwriadu ei wneud er mwyn ymdrin ag anghenion hyfforddi ei gynghorwyr a’i staff.
373.Y bwriad yw y bydd cynghorwyr cymuned, fel grŵp, a’r staff sy’n cefnogi’r cyngor, drwy ystyried y ddarpariaeth hyfforddi yn y modd hwn, yn dod i feddu ar y cyd ar yr wybodaeth a’r ymwybyddiaeth sydd eu hangen arnynt i’r cyngor allu gweithredu’n effeithiol. Nid yw’n angenrheidiol i’r holl gynghorwyr a’r holl staff fod wedi cael yr un hyfforddiant a datblygu’r un arbenigedd.
374.Mae is-adrannau (2) a (3) yn nodi’r amserlen ar gyfer llunio cynllun hyfforddi cyntaf cyngor cymuned, a pha bryd y mae’n ofynnol iddo lunio un newydd wedi hynny. Pennir pa bryd y mae’r cynllun cyntaf i’w lunio gan y dyddiad y daw’r is-adran i rym, ac mae’n caniatáu hyd at 6 mis i’r cyngor cymuned gydymffurfio. Mae hyn yn cynnig cyfnod rhesymol i gyngor cymuned ystyried sgiliau presennol ei gynghorwyr a’i staff, gan roi sylw i unrhyw ganllawiau yn unol ag is-adran (7), ac i lunio cynllun ynghylch darparu hyfforddiant.
375.Rhaid sefydlu cynllun hyfforddi newydd ar ôl pob etholiad cyffredin ar gyfer cynghorwyr cymuned i adlewyrchu’r newidiadau o ran anghenion hyfforddi wrth i’r cynghorwyr, ac o bosibl y staff hefyd, newid. Mae is-adran (4) yn ei gwneud yn ofynnol i gyngor cymuned adolygu ei gynllun hyfforddi o bryd i’w gilydd. Mater i ddisgresiwn y cyngor cymuned yw pa mor aml y caiff cynllun ei adolygu, i adlewyrchu amgylchiadau lleol.
376.Rhaid i’r cynllun hyfforddi, ac unrhyw gynlluniau diwygiedig, gael eu cyhoeddi, a bwriedir i hyn hwyluso atebolrwydd o ran y mater hwn.
377.Mae is-adran (6) yn ei gwneud yn ofynnol i’r cyngor llawn ystyried y cynllun hyfforddi drwy ddarparu nad yw adran 101 o Ddeddf 1972 yn gymwys. Mae hyn yn golygu na all y swyddogaethau o bennu cynnwys cynllun hyfforddi, neu adolygu cynllun, gael eu dirprwyo i bwyllgor etc. nac i swyddog i’r cyngor cymuned.
