Pennod 1: Y Pŵer Cyffredinol
Adran 24 - Pŵer cymhwysedd cyffredinol awdurdod lleol
162.Mae adran 24 yn rhoi pŵer cymhwysedd cyffredinol i awdurdodau lleol cymhwysol yng Nghymru. Defnyddir y term “pŵer cyffredinol” drwyddi draw yn y nodiadau hyn i gyfeirio at y pŵer cymhwysedd cyffredinol.
163.Mae’r pŵer cyffredinol yn rhoi i bob prif gyngor a rhai cynghorau cymuned (gweler Pennod 2), y cyfeirir atynt yn y Rhan hon fel “awdurdodau lleol cymhwysol”, yr un pwerau i weithredu ag sydd gan unigolyn yn gyffredinol, sydd felly yn eu galluogi i wneud pethau sy’n wahanol i unrhyw beth y maent hwy, neu unrhyw gorff cyhoeddus arall, wedi ei wneud o’r blaen. Diffinnir “unigolyn” yn is-adran (5) er mwyn osgoi unrhyw amheuaeth ei fod yn golygu unigolyn a chanddo bwerau llawn, ac nad yw’n cynnwys unigolion a chanddynt alluedd llai; er enghraifft, plentyn.
164.Mae is-adrannau (2) a (3) yn diffinio rhychwant y pŵer ymhellach. Nid yw’n angenrheidiol i weithgareddau yr ymgymerir â hwy gan ddefnyddio’r pŵer cyffredinol fod o fudd i’r awdurdod lleol cymhwysol ei hun, ei ardal na’i drigolion, ond nid oes dim i atal y gweithgareddau rhag gwneud hynny. Wrth ddefnyddio’r pŵer cyffredinol caiff awdurdod lleol cymhwysol ymgymryd â gweithgareddau yn unrhyw le, gan gynnwys yng Nghymru a’r tu allan i Gymru.
165.Gall awdurdodau lleol cymhwysol ddefnyddio’r pŵer cyffredinol i weithredu er eu budd ariannol eu hunain, er enghraifft. Mae is-adran (2)(b) yn datgan y caniateir defnyddio’r pŵer cyffredinol i wneud pethau at ddiben masnachol, neu am ffi.
166.Mae arfer y pŵer cyffredinol yn ddarostyngedig i’r cyfyngiadau y darperir ar eu cyfer yn adrannau 25 (terfynau’r pŵer cyffredinol), 26 (cyfyngiadau ar godi ffi) a 27 (cyfyngiadau ar wneud pethau at ddiben masnachol), ac unrhyw reoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru o dan adran 28(3) neu (4).
167.Mae’r diwygiadau i Ddeddf Llywodraeth Leol 2000, y darperir ar eu cyfer yn Atodlen 3 i’r Ddeddf, yn golygu na fydd y pŵer llesiant y darperir ar ei gyfer yn adran 2 o’r Ddeddf honno yn gymwys mwyach i awdurdodau lleol Cymru.
Adran 25 – Terfynau’r pŵer cyffredinol
168.Mae’r adran hon yn amlinellu terfynau’r pŵer cyffredinol.
169.Nid yw’r pŵer cyffredinol yn galluogi awdurdodau lleol cymhwysol i osgoi gwaharddiadau neu gyfyngiadau mewn deddfwriaeth y mae Senedd Cymru neu Senedd y DU yn ei phasio ar y diwrnod y daw’r adran hon i rym neu cyn hynny.
170.Nid yw’r pŵer cyffredinol ychwaith yn galluogi awdurdodau lleol cymhwysol i osgoi gwaharddiadau neu gyfyngiadau mewn deddfwriaeth y mae Senedd Cymru neu Senedd y DU yn ei phasio ar ôl i’r adran hon ddod i rym, os yw’r ddeddfwriaeth honno yn datgan ei bod yn gymwys:
i’r pŵer cyffredinol;
i holl bwerau’r awdurdod lleol cymhwysol; neu
i holl bwerau’r awdurdod lleol cymhwysol ac eithrio pwerau penodol, ac nad yw’r pŵer cyffredinol wedi ei restru fel un o’r pwerau a eithrir.
171.Mae is-adran (3) yn atal awdurdod lleol cymhwysol rhag defnyddio’r pŵer cyffredinol i ddirprwyo neu gontractio allan unrhyw un neu ragor o’i swyddogaethau neu newid ei drefniadau llywodraethu. Mae’r materion hyn yn parhau’n ddarostyngedig i ddarpariaeth statudol ar wahân.
Adran 26 - Cyfyngiadau ar godi ffi wrth arfer pŵer cyffredinol
172.Mae’r adran hon yn cyfyngu ar allu awdurdod lleol cymhwysol i godi ffi am ddarparu gwasanaeth i berson wrth arfer y pŵer cyffredinol. Pan fo awdurdod lleol cymhwysol yn defnyddio’r pŵer cyffredinol i ddarparu gwasanaeth, mae’n darparu na chaiff godi ffi am y gwasanaeth hwnnw:
onid yw’r gwasanaeth hwnnw’n ddewisol, hynny yw, nad yw’n wasanaeth y mae gofyniad statudol arno i’w ddarparu; ac
onid yw’r derbynnydd wedi cytuno i’r gwasanaeth gael ei ddarparu.
173.Mae is-adran (4) yn atal awdurdod lleol cymhwysol rhag gwneud elw mewn unrhyw flwyddyn ariannol pan fo’n defnyddio’r pŵer cyffredinol i godi ffi am ddarparu gwasanaeth, oni bai bod y gwasanaeth yn cael ei ddarparu at ddiben masnachol. Fodd bynnag, yn ddarostyngedig i’r cyfyngiad hwnnw o beidio â gwneud elw, mae is-adran (6) yn galluogi awdurdod lleol cymhwysol i bennu ffioedd fel y gwêl yn dda, gan gynnwys codi ffi ar rai pobl yn unig am y gwasanaeth neu godi symiau gwahanol ar bobl wahanol neu grwpiau gwahanol o bobl.
174.Mae adran 93 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2003 yn ymdrin â phwerau awdurdodau lleol cymhwysol (a chyrff eraill) i godi ffi am bethau a wneir ac eithrio wrth arfer y pŵer cyffredinol.
Adran 27 - Cyfyngiadau ar wneud pethau at ddiben masnachol wrth arfer pŵer cyffredinol
175.Mae’r adran hon yn darparu y caiff awdurdod lleol cymhwysol ddefnyddio’r pŵer cyffredinol i ymgymryd â gweithgaredd at ddiben masnachol, dim ond os yw’r gweithgaredd yn un y gallai’r awdurdod hefyd ddibynnu ar y pŵer cyffredinol i’w wneud at ddiben anfasnachol.
176.Effaith is-adran (3) yw na all awdurdod lleol cymhwysol ymgymryd â gweithgaredd mewn perthynas â rhywun at ddiben masnachol, os yw’r ddeddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol i’r awdurdod wneud y gweithgaredd hwnnw.
177.Hefyd, os yw awdurdod lleol cymhwysol yn dymuno defnyddio’r pŵer cyffredinol i wneud rhywbeth at ddiben masnachol, rhaid iddo wneud hynny drwy gwmni, fel y’i diffinnir yn adran 1(1) o Ddeddf Cwmnïau 2006, neu gymdeithas gofrestredig fel y’i diffinnir yn Neddf Cymdeithasau Cydweithredol a Budd Cymunedol 2014, neu gymdeithas a gofrestrwyd neu y bernir ei bod wedi ei chofrestru o dan Ddeddf Cymdeithasau Cydweithredol a Budd Cymunedol (Gogledd Iwerddon) 1969.
178.Mae is-adran (5) yn gosod dyletswydd ar brif gynghorau a chynghorau cymuned cymwys i roi sylw i ganllawiau a ddyroddir gan Weinidogion Cymru ynglŷn ag arfer y pŵer cymhwysedd cyffredinol i wneud unrhyw beth at ddiben masnachol.
179.Mae adran 95 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2003 yn ymdrin â phwerau awdurdodau lleol cymhwysol (a chyrff eraill) i wneud pethau at ddiben masnachol ac eithrio wrth arfer y pŵer cyffredinol.
Adran 28 - Pŵer i wneud darpariaeth atodol
180.Mae adran 28(1) yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy’n dileu neu’n newid darpariaethau statudol y maent yn meddwl eu bod yn atal awdurdodau lleol cymhwysol rhag defnyddio’r pŵer cyffredinol, neu’n eu rhwystro wrth iddynt ddefnyddio’r pŵer cyffredinol.
181.Mae is-adran (2) yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau sy’n dileu’r gorgyffwrdd rhwng y pŵer cyffredinol a phwerau eraill (er mai effaith is-adran (9)(a) yw na allant gyflawni hyn drwy ddiwygio neu gyfyngu ar y pŵer cyffredinol ei hun).
182.Mae is-adrannau (3) a (4) yn caniatáu i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy’n cyfyngu ar yr hyn y caiff awdurdod lleol cymhwysol ei wneud o dan y pŵer cyffredinol, neu wneud y defnydd ohono’n ddarostyngedig i amodau.
183.Caiff Gweinidogion Cymru wneud rheoliadau o dan yr adran hon o ran pob awdurdod lleol cymhwysol, awdurdodau penodol sy’n awdurdodau lleol cymhwysol, neu fath o awdurdod lleol cymhwysol.
184.Effaith is-adrannau (7) a (8) yw bod rhaid i Weinidogion Cymru, cyn arfer unrhyw un neu ragor o’r pwerau hyn, ymgynghori â pha bynnag awdurdodau lleol cymhwysol y maent yn ystyried ei bod yn briodol ymgynghori â hwy, unrhyw gynrychiolwyr prif gynghorau a chynghorau cymuned y maent yn ystyried ei bod yn briodol ymgynghori â hwy ac unrhyw bersonau eraill y maent yn ystyried ei bod yn briodol ymgynghori â hwy.
185.Nid yw’r ddyletswydd i ymgynghori yn gymwys yn achos unrhyw reoliadau sy’n diwygio rheoliadau cynharach er mwyn:
estyn eu cymhwysiad i awdurdod penodol neu grŵp o awdurdodau yn unig;
lleihau eu cymhwysiad fel eu bod yn peidio â bod yn gymwys i awdurdod penodol neu grŵp o awdurdodau yn unig.
Adran 29 a Rhan 1 o Atodlen 3 – Diwygiadau mewn perthynas â Phennod 1 o Ran 2: y pŵer cyffredinol
186.Mae Atodlen 3 yn darparu ar gyfer diwygiadau canlyniadol mewn perthynas â’r pŵer cymhwysedd cyffredinol (gweler y nodiadau mewn cysylltiad ag adran 37 hefyd).
187.Mae’r Atodlen wedi ei rhannu yn ddwy ran fel bod modd cychwyn y pŵer cymhwysedd cyffredinol fesul cam. Mae ei gychwyn fesul cam yn cydnabod yr angen i wneud rheoliadau sy’n pennu clerc cymwysedig a hefyd i lunio a dyroddi canllawiau o dan Bennod 2.
188.Mae Rhan 1 yn gwneud darpariaeth sy’n ymwneud â chreu’r pŵer cyffredinol o ran ei gymhwyso i brif gynghorau ac mae Rhan 2 yn gwneud darpariaeth mewn perthynas â chymhwyso’r pŵer cyffredinol i gynghorau cymuned cymwys.
189.Mae Rhan 1 o Atodlen 3 yn gwneud diwygiadau i’r Ddeddf hon ac i ddeddfwriaeth arall mewn perthynas â’r Bennod hon, gan gynnwys dileu’r pŵer llesiant ar gyfer prif gynghorau.
190.Ar y cyfan, mae’r diwygiadau yn y Rhan hon o’r Atodlen yn ymwneud â chreu’r pŵer cymhwysedd cyffredinol:
ar gyfer pob awdurdod lleol cymhwysol, neu
o ran ei gymhwyso i brif gynghorau.
