Pennod 2: Cofrestru Etholiadol Heb Geisiadau
Adran 3 - Dyletswydd i gofrestru etholwyr llywodraeth leol
33.Mae is-adran (1) yn hepgor adran 18 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021, sy’n cynnwys darpariaeth ynghylch cofrestru etholwyr llywodraeth leol heb gais, nad yw wedi ei dwyn i rym.
34.Mae is-adran (2) yn mewnosod adran newydd (9ZA) yn Neddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 (y cyfeirir ati fel “Deddf 1983” o hyn ymlaen). Mae adran 9ZA yn ei gwneud yn ofynnol i bob swyddog cofrestru etholiadol yng Nghymru ychwanegu etholwyr cymwys at y gofrestr llywodraeth leol yng Nghymru pan fo’r swyddog cofrestru etholiadol wedi ei fodloni bod gan y person hawlogaeth i fod yn gofrestredig. Defnyddir cofrestr llywodraeth leol yng Nghymru ar gyfer etholiadau sy’n ethol cynghorwyr i siroedd, bwrdeistrefi sirol a chymunedau yng Nghymru ynghyd ag etholiadau i fod yn Aelod o Senedd Cymru. Bydd angen i swyddogion cofrestru etholiadol wirhau hunaniaeth y person a’r amgylchiadau sy’n ymwneud â’i gymhwystra er mwyn bod yn fodlon; a bydd angen i swyddogion cofrestru etholiadol hysbysu personau y maent yn bwriadu eu cofrestru cyn iddynt wneud hynny. Ni fydd angen i’r etholwr wneud cais drwy’r system bresennol os oes dyletswydd ar y swyddog cofrestru etholiadol i’w gofrestru.
35.Mae adran 9ZA(3) yn ei gwneud yn ofynnol i swyddogion cofrestru etholiadol hysbysu personau y maent wedi eu bodloni eu bod yn gymwys i’w cofrestru cyn iddynt gael eu cofrestru. Rhaid i’r hysbysiad fod yn ysgrifenedig gan roi gwybod i’r person am y canlynol—
dyletswydd y swyddog cofrestru etholiadol i gofrestru’r person ar ôl diwedd y cyfnod hysbysu,
yr eithriadau i ddyletswydd y swyddog cofrestru etholiadol i gofrestru’r person;
hawl yr etholwr i ofyn am gael ei eithrio o’r gofrestr olygedig o etholwyr llywodraeth leol (os gwneir darpariaeth ar gyfer cofrestr olygedig mewn rheoliadau o dan adran 53 o Ddeddf 1983);
hawl yr etholwr i wneud cais i gofrestru’n ddienw; a
y mathau o etholiadau y bydd gan y person hawlogaeth i bleidleisio ynddynt ac na fydd ganddo hawlogaeth i bleidleisio ynddynt o ganlyniad i gael ei gofrestru heb gais (byddai gan y person hawlogaeth i bleidleisio yn etholiadau Senedd Cymru ac mewn etholiadau ar gyfer cynghorwyr mewn siroedd, bwrdeistrefi sirol a chymunedau yng Nghymru, ond ni fyddai’n rhoi hawlogaeth iddo i bleidleisio mewn etholiad i fod yn aelod o Dŷ’r Cyffredin yn Senedd y DU – byddai angen gwneud cais i gofrestru yn yr achos hwnnw).
36.Y cyfnod hysbysu yw 60 o ddiwrnodau (is-adran (4) o adran 9ZA) ac mae hyn yn rhoi amser i berson sy’n cael hysbysiad i ymateb iddo ag unrhyw bryderon neu wrthwynebiadau cyn i ddyletswydd y swyddog cofrestru etholiadol i gofrestru gymryd effaith ar ddiwedd y cyfnod.
37.Mae is-adran (5) o adran 9ZA yn ei gwneud yn ofynnol i swyddog cofrestru etholiadol gofrestru’r person ar ddiwedd y cyfnod hysbysu o 60 o ddiwrnodau oni bai—
bod y person wedi hysbysu’r swyddog cofrestru etholiadol nad yw’n dymuno cael ei gofrestru (paragraff (a));
nad yw’r swyddog cofrestru etholiadol wedi ei fodloni mwyach fod gan y person hawlogaeth i fod yn gofrestredig (paragraff (b)); neu
bod y person yn dymuno gwneud cais i gofrestru’n ddienw neu ei fod wedi gwneud cais o’r fath (paragraff (c)).
38.Pan fo’r person yn gwrthwynebu cael ei gofrestru heb gais, mae’n ofynnol i’r swyddog cofrestru etholiadol roi terfyn ar y broses gofrestru awtomatig ac, yn lle hynny, ddilyn y broses yn adran 9E o Ddeddf 1983, sy’n ei gwneud yn ofynnol i swyddog cofrestru etholiadol wahodd person i wneud cais i gofrestru os oes gan y swyddog cofrestru etholiadol, mewn perthynas â pherson anghofrestredig y mae’r swyddog cofrestru etholiadol yn gwybod ei enw a’i gyfeiriad, reswm dros gredu bod gan y person hawlogaeth i fod yn gofrestredig. Mae adran 9ZA(6) yn darparu pŵer i Weinidogion Cymru i wneud darpariaeth mewn rheoliadau ynghylch gofynion hysbysiadau i berson y mae’r swyddog cofrestru etholiadol yn ystyried ei gofrestru o dan yr adran, gan gynnwys darpariaeth ynghylch ffurf yr hysbysiad a sut ac i bwy y caniateir iddo, neu y mae rhaid iddo, gael ei ddarparu.
39.Mae is-adrannau (8) a (9) yn ei gwneud yn ofynnol i’r rheoliadau o dan is-adran (6) gael eu gwneud drwy offeryn statudol ac yn ddarostyngedig i’r weithdrefn penderfyniad negyddol yn y Senedd.
Adran 4 - Darpariaeth sy’n gysylltiedig â’r ddyletswydd i gofrestru etholwyr llywodraeth leol cymwys
40.Mae is-adran (3) yn diwygio adran 9E o Ddeddf 1983 i wneud darpariaeth ynghylch y berthynas rhwng dyletswyddau presennol swyddogion cofrestru etholiadol o dan adran 9E mewn cysylltiad â gwahoddiadau i wneud cais i gofrestru a’r ddyletswydd newydd i gofrestru heb gais o dan adran 9ZA a fewnosodir gan adran 3. Effaith y diwygiad i adran 9E yw na fydd dyletswydd y swyddog cofrestru etholiadol yn adran 9E(1) yn gymwys tra bo’r broses gofrestru o dan adran 9ZA yn mynd rhagddi.
41.Mae is-adran (4) yn diwygio adran 13A o Ddeddf 1983, sy’n ei gwneud yn ofynnol i swyddogion cofrestru etholiadol ddyroddi hysbysiadau ynghylch newidiadau i’r gofrestr a restrir yn is-adran (1) o’r adran honno. Mae ychwanegu person at y gofrestr o dan adran newydd 9ZA yn cael ei ychwanegu at y rhestr o newidiadau sy’n sbarduno’r ddyletswydd i ddyroddi hysbysiadau. Mae is-adrannau (5) a (6) yn gwneud diwygiadau canlyniadol cysylltiedig i adrannau 13AB a 13B o Ddeddf 1983.
42.Mae is-adrannau (7) a (9) yn diwygio adran 53 o Ddeddf 1983 ac Atodlen 2 iddi. Mae adran 53 o Ddeddf 1983 yn rhoi pŵer i’r Ysgrifennydd Gwladol i wneud rheoliadau ynghylch cofrestru etholiadol o dan y Ddeddf honno, ac mae Atodlen 2 i Ddeddf 1983 yn pennu pethau y gellir eu gwneud mewn rheoliadau o dan adran 53. Trosglwyddwyd pwerau’r Ysgrifennydd Gwladol o dan adran 53 (ac Atodlen 2) i Weinidogion Cymru gan Orchymyn Gweinidogion Cymru (Trosglwyddo Swyddogaethau) 2018 (O.S. 2018/644), i’r graddau y mae’r pwerau’n arferadwy o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Senedd Cymru.
43.Mae is-adran (9) yn diwygio Atodlen 2 i Ddeddf 1983 i bennu pethau pellach y gellir eu cynnwys mewn rheoliadau o dan adran 53 o’r Ddeddf honno mewn cysylltiad â’r ddyletswydd newydd i gofrestru o dan adran 9ZA.
44.Mae paragraff 1A o Atodlen 2 yn darparu ar gyfer gwneud rheoliadau sy’n awdurdodi person i ddatgelu gwybodaeth i berson arall, neu sy’n ei gwneud yn ofynnol iddo wneud hynny, at ddiben cynorthwyo swyddog cofrestru mewn perthynas â materion a bennir yn y paragraff. Mae paragraff (a) o is-adran (9) yn diwygio paragraff 1A o Atodlen 2, fel bod cynorthwyo swyddog cofrestru i benderfynu a yw person yn gymwys i gael ei gynnwys yn y gofrestr at ddiben adran 9ZA, yn cael ei ychwanegu at y rhestr o faterion y gellir gwneud rheoliadau mewn cysylltiad â hwy sy’n awdurdodi neu sy’n ei gwneud yn ofynnol datgelu gwybodaeth.
45.Mae paragraff (b) o is-adran (9) yn ei gwneud yn glir fod rheoliadau o dan adran 53 yn gallu gwneud darpariaeth ynghylch y camau y mae swyddog cofrestru wedi ei awdurdodi i’w cymryd, neu y mae’n ofynnol iddo eu cymryd, at ddiben penderfynu a yw person yn gymwys i gael ei gynnwys yn y gofrestr at ddiben adran 9ZA.
46.Mae is-adran (7) yn diwygio adran 53 i ddarparu na all rheoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru o dan baragraff 1A(1)(aa) o Atodlen 2 (a fewnosodir gan is-adran (9)(a)) sy’n awdurdodi person i ddatgelu gwybodaeth, neu sy’n ei gwneud yn ofynnol iddo wneud hynny, roi swyddogaethau i awdurdodau a gedwir yn ôl, nac addasu eu swyddogaethau, pe bai cydsyniad un o Weinidogion y Goron, neu ymgynghori ag un o Weinidogion y Goron, yn ofynnol ar gyfer darpariaeth sy’n gwneud peth o’r fath pe bai’r ddarpariaeth wedi ei chynnwys mewn Deddf gan Senedd Cymru.
47.Mae is-adran (8) yn diwygio adran 56 o Ddeddf 1983 i roi hawl i apelio i’r llys sirol yn sgil penderfyniadau o dan adran 9ZA.
48.Mae paragraffau (c) a (d) o is-adran (9) yn ymwneud â’r gofrestr etholiadol olygedig, neu agored. Mae’r darpariaethau hyn yn datgymhwyso’r pwerau i wneud rheoliadau ym mharagraffau 10 a 10B o Atodlen 2 i Ddeddf 1983, gan olygu nad yw Gweinidogion Cymru yn gallu gwneud rheoliadau sy’n caniatáu ar gyfer creu a chyflenwi cofrestr etholiadol llywodraeth leol olygedig, neu agored, ar gyfer ardal yng Nghymru.
