Adrannau 40 ac 41 – Dyletswydd i ddiwallu anghenion gofalwr sy’n oedolyn am gymorth
140.Mae adran 40 yn nodi’r amodau y mae’n rhaid eu bodloni er mwyn i awdurdod lleol fod o dan ddyletswydd i ddiwallu anghenion cymorth oedolyn sy’n ofalwr sy’n gofalu am oedolyn arall neu am blentyn anabl.
141.Mae’r cwestiwn o ran pa awdurdod lleol sy’n gyfrifol am ddiwallu anghenion cymorth gofalwr yn dibynnu ar breswylfa’r person y gofelir amdano. Hwn fydd yr awdurdod lleol a fyddai’n gyfrifol am ddiwallu anghenion y person y gofelir amdano pe bai’n gymwys yn ei hawl ei hun, naill ai fel oedolyn (gweler adran 35) neu fel plentyn (gweler adran 37).
142.Rhaid i anghenion y gofalwr sy’n oedolyn fodloni’r meini prawf cymhwystra sydd i’w pennu mewn rheoliadau o dan adran 32.
143.Mae cysylltiad rhwng y ddyletswydd i ddiwallu anghenion y gofalwr sy’n oedolyn am gymorth ac adnoddau ariannol y gofalwr sy’n oedolyn. I’r graddau y mae diwallu anghenion cymorth y gofalwr yn golygu darparu cymorth i’r gofalwr, mae adran 40(4)(a) yn darparu bod rhaid i’r awdurdod lleol ddiwallu anghenion gofalwr sydd â hawlogaeth i gael gwasanaethau yn ddi-dâl neu y mae ei foddion yn peri nad oes rhaid iddo dalu’r ffi lawn. Nid oes rhaid i’r awdurdod lleol ddarparu cymorth i ofalwr sy’n oedolyn yr asesir bod ei foddion uwchlaw’r terfyn ariannol fel ei fod yn atebol i dalu’r ffi lawn (y cyfeirir atynt fel “hunangyllidwyr”) oni bai bod yr oedolyn yn gofyn i’r awdurdod ddiwallu ei anghenion.
144.Mae adran 44(2) yn caniatáu i awdurdod lleol ddiwallu rhai neu bob un o anghenion gofalwr am gymorth drwy ddarparu gofal a chymorth i’r person y gofelir amdano (hyd yn oed pe na fyddai’r awdurdod fel arall o dan ddyletswydd i ddarparu’r gofal a’r cymorth hwnnw). Ond os yw’r awdurdod lleol yn dymuno diwallu anghenion y gofalwr yn y ffordd hon, ni chaiff wneud hynny oni fodlonir yr amod perthnasol yn adran 40(4)(c) neu (d). Mae adran 40(4)(b), (c) a (d) yn nodi amodau gwahanol yn dibynnu ar b’un a yw’r person y gofelir amdano yn oedolyn, yn blentyn anabl sy’n 16 neu’n 17 oed neu’n blentyn anabl o dan 16 oed. Ym mhob achos, mae ystyriaethau gwahanol yn dibynnu ar b’un a oes ffi ariannol am ddiwallu anghenion y person y gofelir amdano.
145.Mae angen ystyried yr amodau yn adran 40(4)(b), (c) a (d) ar y cyd â chynnwys adran 41, sy’n atodol i adran 40. Yr egwyddor allweddol yw bod rhaid i’r person y gofelir amdano gytuno i anghenion y gofalwr gael eu diwallu drwy ddarparu gofal a chymorth i’r person y gofelir amdano. Rhaid i’r awdurdod lleol fod wedi ei fodloni bod gan oedolyn neu blentyn anabl sy’n 16 neu’n 17 oed alluedd i wneud ei benderfyniad ei hun, ac yn achos plentyn o dan 16 oed, rhaid i’r awdurdod lleol fod wedi ei fodloni bod y plentyn yn gallu gwneud penderfyniad deallus ynghylch diwallu anghenion y gofalwr yn y ffordd hon.
146.Gwneir darpariaeth ar gyfer yr hyn sydd i ddigwydd pan na fo gan yr oedolyn neu’r plentyn anabl o dan 16 neu 17 oed alluedd neu pan na fo gan blentyn o dan 16 oed ddealltwriaeth ddigonol i wneud ei benderfyniad ei hun.
147.Pan na fo gan oedolyn neu blentyn sy’n 16 neu’n 17 oed alluedd, caniateir i berson awdurdodedig roi cydsyniad. Diffinnir person awdurdodedig yn adran 41(15) fel person sydd wedi ei awdurdodi o dan Ddeddf Galluedd Meddyliol 2005 (p’un ai yn nhermau cyffredinol neu benodol) i benderfynu ar ran y person y mae’r gofalwr yn gofalu amdano p’un ai i gael yr anghenion o dan sylw wedi eu diwallu drwy ddarparu gofal a chymorth i’r person hwnnw.
148.Pan na fo gan oedolyn alluedd ac na fo person awdurdodedig, caiff yr awdurdod lleol ddiwallu anghenion y gofalwr drwy ddarparu gofal a chymorth i’r oedolyn pe byddai hyn er lles pennaf yr oedolyn.
149.Pan na fo gan blentyn anabl sy’n 16 neu’n 17 oed alluedd ac nad oes person awdurdodedig, mae’r awdurdod lleol yn gallu diwallu anghenion y gofalwr drwy ddarparu gofal a chymorth i’r plentyn anabl ar yr amod nad oes gwrthwynebiad wedi ei wneud gan berson sydd â chyfrifoldeb rhiant dros y plentyn. Mae’r awdurdod lleol yn gallu diystyru unrhyw wrthwynebiad o’r fath os yw o’r farn na fyddai hyn er lles pennaf y plentyn.
150.Yn achos plentyn anabl o dan 16 oed nad oes ganddo ddealltwriaeth ddigonol i wneud penderfyniad deallus ynghylch cael anghenion y gofalwr wedi eu diwallu drwy ddarparu gofal a chymorth iddo, mae’r awdurdod lleol yn gallu diwallu anghenion y gofalwr drwy ddarparu gofal a chymorth i’r plentyn anabl ar yr amod nad oes gwrthwynebiad wedi ei wneud gan berson sydd â chyfrifoldeb rhiant dros y plentyn. Mae’r awdurdod lleol yn gallu diystyru unrhyw wrthwynebiad o’r fath os yw o’r farn na fyddai hyn yn gyson â llesiant y plentyn.
151.Pan fo’r person y gofelir amdano yn blentyn anabl ac y byddai ffi yn cael ei gosod ar oedolyn am ddiwallu anghenion y plentyn hwnnw am ofal a chymorth, mae amod pellach sy’n ei gwneud yn ofynnol nad yw’r oedolyn yn gwrthwynebu’r ddarpariaeth o ofal a chymorth.
152.Mewn unrhyw achos pan na fo’n ddichonadwy i’r awdurdod lleol ddiwallu rhai neu bob un o anghenion y gofalwr drwy ddarparu gofal a chymorth i’r person y gofelir amdano, mae’r awdurdod lleol o dan ddyletswydd i ddod o hyd o ryw ffordd arall o ddiwallu anghenion y gofalwr am gymorth (gweler adran 44).
153.Pan fo adnoddau ariannol yr oedolyn y gofelir amdano uwchlaw’r terfyn ariannol neu pan fyddai oedolyn yn atebol i dalu’r ffi safonol am y ddarpariaeth o ofal a chymorth i blentyn anabl y gofelir amdano gan ofalwr, bydd yr awdurdod lleol yn gallu codi ffi broceriaeth ar yr oedolyn am sefydlu’r trefniadau, yn unol â’r darpariaethau yn adran 59(3) (pwerau i osod ffioedd).
