Deddf Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2025

20 Taliadau uniongyrchol ym maes gofal cymdeithasol

(1) Mae is-adran (2) yn diwygio Deddf 2014 er mwyn ychwanegu at y ffyrdd y mae awdurdod lleol yn gallu gwneud taliadau yn uniongyrchol i berson tuag at y gost o ddiwallu anghenion person am ofal a chymorth o dan adrannau 35 i 40, 42 a 45 o’r Ddeddf honno, neu mewn cysylltiad â gwasanaethau ôl-ofal o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 (p. 20), a hynny drwy ddarparu y gellir gwneud taliadau o’r fath i berson sydd wedi ei enwebu gan y person y gellid fel arall fod wedi gwneud y taliad iddo.

(2) Mae Deddf 2014 wedi ei diwygio fel a ganlyn—

(a) ar ôl y croesbennawd sy’n dod o flaen adran 50 mewnosoder—

“49A Taliadau uniongyrchol

(1) Caiff rheoliadau ei gwneud yn ofynnol neu ganiatáu i awdurdod lleol wneud taliadau i berson tuag at y gost o ddiwallu anghenion—

(a) oedolyn (“A”), o dan adran 35 neu 36;

(b) plentyn (“C”), o dan adran 37, 38 neu 39;

(c) gofalwr (“R”), o dan adran 40, 42 neu 45.

(2) Ond ni chaiff rheoliadau o dan is-adran (1) ei gwneud yn ofynnol bod taliadau o’r fath yn cael eu gwneud na chaniatáu hynny oni bai—

(a) pan fo’r taliadau i’w gwneud i ddiwallu anghenion oedolyn o dan adran 35 neu 36, y bodlonir amod 1, 2 neu 3 yn adran 50;

(b) pan fo’r taliadau i’w gwneud i ddiwallu anghenion plentyn o dan adran 37, 38 neu 39, y bodlonir amod 1 neu 2 yn adran 51;

(c) pan fo’r taliadau i’w gwneud i ddiwallu anghenion gofalwr o dan adran 40, 42 neu 45, y bodlonir amod 1 neu 2 yn adran 52.

(3) Cyfeirir at daliad o dan yr adran hon yn y Ddeddf hon fel “taliad uniongyrchol.”;

(b) yn lle adrannau 50 i 52 rhodder—

“50 Taliadau uniongyrchol: yr amodau ar gyfer taliad i ddiwallu anghenion oedolyn

(1) Mae’r amodau y cyfeirir atynt yn adran 49A(2)(a) mewn perthynas â gwneud taliadau uniongyrchol tuag at y gost o ddiwallu anghenion oedolyn (“A”) o dan adran 35 neu 36 fel a ganlyn.

(2) Amod 1 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i A,

(b) bod yr awdurdod lleol yn credu bod gan A alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud,

(c) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o ddiwallu anghenion A, a

(ii) bod gan A allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo), a

(d) bod A wedi cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud.

(3) Amod 2 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i berson ar wahân i A (“B”),

(b) bod yr awdurdod lleol yn credu nad oes gan A alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud,

(c) bod B yn berson addas,

(d) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o ddiwallu anghenion A,

(ii) bod gan B allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo), a

(iii) y bydd B yn gweithredu er lles pennaf A wrth reoli’r taliadau, ac

(e) bod y cydsyniad angenrheidiol wedi ei gael i wneud y taliadau i B.

(4) Amod 3 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i berson a enwebir gan A (“N”),

(b) bod yr awdurdod lleol yn credu bod gan A alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud,

(c) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o ddiwallu anghenion A, a

(ii) bod gan N allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo),

(d) bod A wedi cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud, ac

(e) bod N wedi cydsynio i gael y taliadau.

(5) At ddibenion is-adran (3)(c), mae B yn “berson addas”—

(a) os yw B wedi ei awdurdodi o dan Ddeddf Galluedd Meddyliol 2005 (p’un ai yn nhermau cyffredinol neu benodol) i wneud penderfyniadau ynghylch anghenion A am ofal a chymorth,

(b) pan na fo B wedi ei awdurdodi fel y crybwyllwyd ym mharagraff (a), os yw person sydd wedi ei awdurdodi felly yn cytuno â’r awdurdod lleol fod B yn addas i gael taliadau tuag at y gost o ddiwallu anghenion A am ofal a chymorth, neu

(c) pan na fo B wedi ei awdurdodi fel y crybwyllwyd ym mharagraff (a) ac nad oes unrhyw berson sydd wedi ei awdurdodi felly, os yw’r awdurdod lleol o’r farn bod B yn addas i gael taliadau o’r math hwnnw.

(6) At ddibenion is-adran (3)(e), ystyr “cydsyniad angenrheidiol” yw—

(a) cydsyniad B, a

(b) pan fo B yn berson addas yn rhinwedd is-adran (5)(b), cydsyniad person sydd wedi ei awdurdodi o dan Ddeddf Galluedd Meddyliol 2005 (p’un ai yn nhermau cyffredinol neu benodol) i wneud penderfyniadau ynghylch anghenion A am ofal a chymorth.

51 Taliadau uniongyrchol: yr amodau ar gyfer taliad i ddiwallu anghenion plentyn

(1) Mae’r amodau y cyfeirir atynt yn adran 49A(2)(b) mewn perthynas â gwneud taliadau uniongyrchol tuag at y gost o ddiwallu anghenion plentyn (“C”) o dan adran 37, 38 neu 39 fel a ganlyn.

(2) Amod 1 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i berson (“P”) sef—

(i) C, neu

(ii) person sydd â chyfrifoldeb rhiant dros C,

(b) pan fo P—

(i) yn oedolyn neu’n blentyn 16 neu 17 oed, bod yr awdurdod lleol yn credu bod gan P alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud;

(ii) yn blentyn o dan 16 oed, bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni bod gan P ddealltwriaeth ddigonol i wneud penderfyniad deallus ynghylch cydsynio i gael y taliadau,

(c) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o ddiwallu anghenion C,

(ii) y caiff llesiant C ei ddiogelu a’i hyrwyddo drwy i’r taliadau gael eu gwneud, a

(iii) bod gan P allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo), a

(d) bod P wedi cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud.

(3) Amod 2 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i berson a enwebir gan P (“N”),

(b) pan fo P—

(i) yn oedolyn neu’n blentyn 16 neu 17 oed, bod yr awdurdod lleol yn credu bod gan P alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud;

(ii) yn blentyn o dan 16 oed, bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni bod gan P ddealltwriaeth ddigonol i wneud penderfyniad deallus ynghylch cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud,

(c) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o ddiwallu anghenion C,

(ii) y caiff llesiant C ei ddiogelu a’i hyrwyddo drwy i’r taliadau gael eu gwneud,

(iii) y bydd N yn gweithredu er lles pennaf C wrth reoli’r taliadau, a

(iv) bod gan N allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo),

(d) bod P wedi cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud, ac

(e) bod N wedi cydsynio i gael y taliadau.

52 Taliadau uniongyrchol: yr amodau ar gyfer taliad i ddiwallu anghenion gofalwr

(1) Mae’r amodau y cyfeirir atynt yn adran 49A(2)(c) mewn perthynas â gwneud taliadau uniongyrchol tuag at y gost o ddiwallu anghenion gofalwr (“R”) o dan adran 40, 42 neu 45 fel a ganlyn.

(2) Amod 1 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i R,

(b) pan fo R—

(i) yn oedolyn neu’n blentyn 16 neu 17 oed, bod yr awdurdod lleol yn credu bod gan R alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud;

(ii) yn blentyn o dan 16 oed, bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni bod gan R ddealltwriaeth ddigonol i wneud penderfyniad deallus ynghylch cydsynio i gael y taliadau,

(c) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o ddiwallu anghenion R, a

(ii) bod gan R allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo), a

(d) bod R wedi cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud.

(3) Amod 2 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i berson a enwebir gan R (“N”),

(b) pan fo R—

(i) yn oedolyn neu’n blentyn 16 neu 17 oed, bod yr awdurdod lleol yn credu bod gan R alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud;

(ii) yn blentyn o dan 16 oed, bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni bod gan R ddealltwriaeth ddigonol i wneud penderfyniad deallus ynghylch cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud,

(c) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o ddiwallu anghenion R,

(ii) pan fo R yn blentyn o dan 16 oed, y bydd N yn gweithredu er lles pennaf R wrth reoli’r taliadau, a

(iii) bod gan N allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo),

(d) bod R wedi cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud, ac

(e) bod N wedi cydsynio i gael y taliadau.”;

(c) ar ôl adran 53 mewnosoder—

“53A Taliadau uniongyrchol: ôl-ofal o dan Ddeddf Iechyd Meddwl 1983

Mae’r ffyrdd y caiff awdurdod lleol gyflawni ei ddyletswydd o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 yn cynnwys drwy wneud taliadau uniongyrchol, ac at y diben hwnnw mae Atodlen A1 yn cael effaith.”;

(d) yn lle Atodlen A1 rhodder—

(fel y’i cyflwynir gan adran 53A)

“ATODLEN A1 TALIADAU UNIONGYRCHOL: ÔL-OFAL O DAN DDEDDF IECHYD MEDDWL 1983

Cyffredinol

1 Caiff rheoliadau ei gwneud yn ofynnol neu ganiatáu i awdurdod lleol wneud taliadau mewn cysylltiad â pherson y mae adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 (ôl-ofal) yn gymwys iddo sy’n gyfatebol i’r gost o ddarparu neu drefnu i ddarparu gwasanaethau ôl-ofal ar gyfer y person o dan yr adran honno.

2 Ond ni chaiff rheoliadau o dan baragraff 1 ei gwneud yn ofynnol bod taliadau o’r fath yn cael eu gwneud na chaniatáu hynny oni bai—

(a) pan fo’r taliad yn cael ei wneud mewn cysylltiad ag oedolyn, y bodlonir amod 1, 2 neu 3 ym mharagraff 4;

(b) pan fo’r taliad yn cael ei wneud mewn cysylltiad â phlentyn, y bodlonir amod 4 neu 5 ym mharagraff 5.

3 Cyfeirir at daliad o dan yr Atodlen hon yn y Ddeddf hon fel “taliad uniongyrchol”.

Taliadau uniongyrchol: gwasanaethau ôl-ofal ar gyfer oedolyn

4 (1) Mae’r amodau y cyfeirir atynt ym mharagraff 2(a) mewn perthynas â gwneud taliadau uniongyrchol mewn cysylltiad ag oedolyn (“A”) y mae adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 (ôl-ofal) yn gymwys iddo sy’n gyfatebol i’r gost o ddarparu neu drefnu i ddarparu gwasanaethau ôl-ofal ar gyfer A o dan yr adran honno fel a ganlyn.

(2) Amod 1 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i A,

(b) bod yr awdurdod lleol yn credu bod gan A alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud,

(c) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o ‌gyflawni ei ddyletswydd tuag at A o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983, a

(ii) bod gan A allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo), a

(d) bod A wedi cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud.

(3) Amod 2 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i berson ar wahân i A (“B”),

(b) bod yr awdurdod lleol yn credu nad oes gan A alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud,

(c) bod B yn berson addas,

(d) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o gyflawni ei ddyletswydd tuag at A o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983,

(ii) bod gan B allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo), a

(iii) y bydd B yn gweithredu er lles pennaf A wrth reoli’r taliadau, ac

(e) bod y cydsyniad angenrheidiol wedi ei gael i wneud y taliadau i B.

(4) Amod 3 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i berson a enwebir gan A (“N”),

(b) bod yr awdurdod lleol yn credu bod gan A alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud,

(c) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o gyflawni ei ddyletswydd tuag at A o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983, a

(ii) bod gan N allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo),

(d) bod A wedi cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud, ac

(e) bod N wedi cydsynio i gael y taliadau.

(5) At ddibenion is-baragraff (3)(c), mae B yn “berson addas”—

(a) os yw B wedi ei awdurdodi o dan Ddeddf Galluedd Meddyliol 2005 (p’un ai yn nhermau cyffredinol neu benodol) i wneud penderfyniadau ynghylch darparu i A wasanaethau ôl-ofal o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983,

(b) pan na fo B wedi ei awdurdodi fel y crybwyllwyd ym mharagraff (a), os yw person sydd wedi ei awdurdodi felly yn cytuno â’r awdurdod lleol fod B yn addas i gael y taliadau, neu

(c) pan na fo B wedi ei awdurdodi fel y crybwyllwyd ym mharagraff (a) ac nad oes unrhyw berson sydd wedi ei awdurdodi felly, os yw’r awdurdod lleol o’r farn bod B yn addas i gael taliadau o’r math hwnnw.

(6) At ddibenion is-adran (3)(e), ystyr “cydsyniad angenrheidiol” yw—

(a) cydsyniad B, a

(b) pan fo B yn berson addas yn rhinwedd is-baragraff (5)(b), cydsyniad person sydd wedi ei awdurdodi o dan Ddeddf Galluedd Meddyliol 2005 (p’un ai yn nhermau cyffredinol neu benodol) i wneud penderfyniadau ynghylch darparu i A wasanaethau ôl-ofal o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983.

Taliadau uniongyrchol: gwasanaethau ôl-ofal ar gyfer plentyn

5 (1) Mae’r amodau y cyfeirir atynt ym mharagraff 2(b) mewn perthynas â gwneud taliadau uniongyrchol mewn cysylltiad â phlentyn (“C”) y mae adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 (ôl-ofal) yn gymwys iddo sy’n gyfatebol i’r gost o ddarparu neu drefnu i ddarparu gwasanaethau ôl-ofal ar gyfer C o dan yr adran honno fel a ganlyn.

(2) Amod 1 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i berson (“P”) sef—

(i) C, neu

(ii) person sydd â chyfrifoldeb rhiant dros C,

(b) pan fo P—

(i) yn oedolyn neu’n blentyn 16 neu 17 oed, bod yr awdurdod lleol yn credu bod gan P alluedd i gydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud;

(ii) yn blentyn o dan 16 oed, bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni bod gan P ddealltwriaeth ddigonol i wneud penderfyniad deallus ynghylch cydsynio i gael y taliadau,

(c) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o gyflawni ei ddyletswydd tuag at C o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983,

(ii) y caiff llesiant C ei ddiogelu a’i hyrwyddo drwy i’r taliadau gael eu gwneud, a

(iii) bod gan P allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo), a

(d) bod P wedi cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud.

(3) Amod 2 yw—

(a) bod y taliadau i’w gwneud i berson a enwebir gan P (“N”),

(b) pan fo P—

(i) yn oedolyn neu’n blentyn 16 neu 17 oed, bod yr awdurdod lleol yn credu bod gan P alluedd i gydsynio bod taliadau’n cael eu gwneud;

(ii) yn blentyn o dan 16 oed, bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni bod gan P ddealltwriaeth ddigonol i wneud penderfyniad deallus ynghylch cydsynio bod taliadau’n cael eu gwneud,

(c) bod yr awdurdod lleol wedi ei fodloni—

(i) bod gwneud y taliadau yn ffordd briodol o gyflawni ei ddyletswydd tuag at C o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983,

(ii) y caiff llesiant C ei ddiogelu a’i hyrwyddo drwy i’r taliadau gael eu gwneud,

(iii) y bydd N yn gweithredu er lles pennaf C wrth reoli’r taliadau, a

(iv) bod gan N allu i reoli’r taliadau (naill ai ar ei ben ei hun neu gyda’r cymorth sydd ar gael iddo),

(d) bod P wedi cydsynio bod y taliadau’n cael eu gwneud, ac

(e) bod N wedi cydsynio i gael y taliadau.

Darpariaeth bellach ar gyfer taliadau uniongyrchol: ôl-ofal

6 Caiff rheoliadau o dan yr Atodlen hon hefyd wneud darpariaeth, yn benodol, ynghylch y canlynol—

(a) materion y caiff awdurdod lleol, neu y mae’n rhaid iddo, roi sylw iddynt wrth wneud penderfyniad o fath penodedig ynghylch taliadau uniongyrchol;

(b) amodau y caiff awdurdod lleol, neu y mae’n rhaid iddo, eu gosod a’r amodau na chaniateir iddo eu gosod, mewn perthynas â thaliadau uniongyrchol;

(c) camau y caiff awdurdod lleol, neu y mae’n rhaid iddo, eu cymryd cyn, neu ar ôl, gwneud penderfyniad o fath penodedig ynghylch taliadau uniongyrchol;

(d) cymorth y mae’n rhaid i awdurdod lleol ei ddarparu neu ei drefnu ar gyfer personau y mae’n gwneud taliadau uniongyrchol iddynt;

(e) achosion neu amgylchiadau lle y caiff awdurdod lleol weithredu fel asiant ar ran person y mae taliadau uniongyrchol yn cael eu gwneud iddo;

(f) amodau y cyflawnir odanynt ddyletswydd awdurdod lleol o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 (ôl-ofal) drwy wneud taliadau uniongyrchol, ac i ba raddau y cyflawnir y ddyletswydd honno drwy wneud taliadau uniongyrchol;

(g) achosion neu amgylchiadau lle na chaiff awdurdod lleol wneud, neu lle y caniateir iddo beidio â gwneud, taliadau i berson neu mewn perthynas â pherson;

(h) achosion neu amgylchiadau lle y mae’n rhaid i berson, neu lle y caiff person, nad yw bellach heb alluedd, neu y mae’r awdurdod lleol yn credu nad yw’r person hwnnw bellach heb alluedd, i gydsynio bod taliadau uniongyrchol yn cael eu gwneud, gael ei drin, serch hynny, at ddibenion paragraffau 4 a 5 fel pe na bai ganddo’r galluedd i wneud hynny;

(i) achosion neu amgylchiadau lle y caiff, neu y mae’n rhaid i, awdurdod lleol sy’n gwneud taliadau uniongyrchol adolygu’r arfer o wneud y taliadau hynny;

(j) achosion neu amgylchiadau lle y caiff, neu y mae’n rhaid i, awdurdod lleol sy’n gwneud taliadau uniongyrchol—

(i) terfynu’r arfer o wneud y taliadau hynny;

(ii) ei gwneud yn ofynnol i’r cyfan neu ran o daliad uniongyrchol gael ei ad-dalu;

(k) adennill unrhyw swm sy’n ddyledus i awdurdod lleol mewn cysylltiad â gwneud taliadau uniongyrchol.

7 Rhaid i reoliadau o dan yr Atodlen hon bennu bod rhaid i daliadau uniongyrchol i dalu’r gost o ddarparu neu drefnu i ddarparu gwasanaethau ôl-ofal o dan adran 117 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 (ôl-ofal) gael eu gwneud ar raddfa y mae’r awdurdod lleol yn amcangyfrif ei bod yn gyfatebol i’r gost resymol o sicrhau bod y gwasanaethau hynny yn cael eu darparu i ddiwallu’r anghenion hynny.

8 Caiff person y mae awdurdod lleol yn gwneud taliad uniongyrchol iddo, yn ddarostyngedig i reoliadau a wneir o dan yr Atodlen hon, ddefnyddio’r taliad i brynu gwasanaethau ôl-ofal gan unrhyw berson (gan gynnwys, ymhlith eraill, yr awdurdod a wnaeth y taliad).”