Sylwebaeth Ar Yr Adrannau
Rhan 2: Pŵer Cymhwysedd Cyffredinol
Pennod 1: Y Pŵer Cyffredinol
Adran 24 - Pŵer cymhwysedd cyffredinol awdurdod lleol
162.Mae adran 24 yn rhoi pŵer cymhwysedd cyffredinol i awdurdodau lleol cymhwysol yng Nghymru. Defnyddir y term “pŵer cyffredinol” drwyddi draw yn y nodiadau hyn i gyfeirio at y pŵer cymhwysedd cyffredinol.
163.Mae’r pŵer cyffredinol yn rhoi i bob prif gyngor a rhai cynghorau cymuned (gweler Pennod 2), y cyfeirir atynt yn y Rhan hon fel “awdurdodau lleol cymhwysol”, yr un pwerau i weithredu ag sydd gan unigolyn yn gyffredinol, sydd felly yn eu galluogi i wneud pethau sy’n wahanol i unrhyw beth y maent hwy, neu unrhyw gorff cyhoeddus arall, wedi ei wneud o’r blaen. Diffinnir “unigolyn” yn is-adran (5) er mwyn osgoi unrhyw amheuaeth ei fod yn golygu unigolyn a chanddo bwerau llawn, ac nad yw’n cynnwys unigolion a chanddynt alluedd llai; er enghraifft, plentyn.
164.Mae is-adrannau (2) a (3) yn diffinio rhychwant y pŵer ymhellach. Nid yw’n angenrheidiol i weithgareddau yr ymgymerir â hwy gan ddefnyddio’r pŵer cyffredinol fod o fudd i’r awdurdod lleol cymhwysol ei hun, ei ardal na’i drigolion, ond nid oes dim i atal y gweithgareddau rhag gwneud hynny. Wrth ddefnyddio’r pŵer cyffredinol caiff awdurdod lleol cymhwysol ymgymryd â gweithgareddau yn unrhyw le, gan gynnwys yng Nghymru a’r tu allan i Gymru.
165.Gall awdurdodau lleol cymhwysol ddefnyddio’r pŵer cyffredinol i weithredu er eu budd ariannol eu hunain, er enghraifft. Mae is-adran (2)(b) yn datgan y caniateir defnyddio’r pŵer cyffredinol i wneud pethau at ddiben masnachol, neu am ffi.
166.Mae arfer y pŵer cyffredinol yn ddarostyngedig i’r cyfyngiadau y darperir ar eu cyfer yn adrannau 25 (terfynau’r pŵer cyffredinol), 26 (cyfyngiadau ar godi ffi) a 27 (cyfyngiadau ar wneud pethau at ddiben masnachol), ac unrhyw reoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru o dan adran 28(3) neu (4).
167.Mae’r diwygiadau i Ddeddf Llywodraeth Leol 2000, y darperir ar eu cyfer yn Atodlen 3 i’r Ddeddf, yn golygu na fydd y pŵer llesiant y darperir ar ei gyfer yn adran 2 o’r Ddeddf honno yn gymwys mwyach i awdurdodau lleol Cymru.
Adran 25 – Terfynau’r pŵer cyffredinol
168.Mae’r adran hon yn amlinellu terfynau’r pŵer cyffredinol.
169.Nid yw’r pŵer cyffredinol yn galluogi awdurdodau lleol cymhwysol i osgoi gwaharddiadau neu gyfyngiadau mewn deddfwriaeth y mae Senedd Cymru neu Senedd y DU yn ei phasio ar y diwrnod y daw’r adran hon i rym neu cyn hynny.
170.Nid yw’r pŵer cyffredinol ychwaith yn galluogi awdurdodau lleol cymhwysol i osgoi gwaharddiadau neu gyfyngiadau mewn deddfwriaeth y mae Senedd Cymru neu Senedd y DU yn ei phasio ar ôl i’r adran hon ddod i rym, os yw’r ddeddfwriaeth honno yn datgan ei bod yn gymwys:
i’r pŵer cyffredinol;
i holl bwerau’r awdurdod lleol cymhwysol; neu
i holl bwerau’r awdurdod lleol cymhwysol ac eithrio pwerau penodol, ac nad yw’r pŵer cyffredinol wedi ei restru fel un o’r pwerau a eithrir.
171.Mae is-adran (3) yn atal awdurdod lleol cymhwysol rhag defnyddio’r pŵer cyffredinol i ddirprwyo neu gontractio allan unrhyw un neu ragor o’i swyddogaethau neu newid ei drefniadau llywodraethu. Mae’r materion hyn yn parhau’n ddarostyngedig i ddarpariaeth statudol ar wahân.
Adran 26 - Cyfyngiadau ar godi ffi wrth arfer pŵer cyffredinol
172.Mae’r adran hon yn cyfyngu ar allu awdurdod lleol cymhwysol i godi ffi am ddarparu gwasanaeth i berson wrth arfer y pŵer cyffredinol. Pan fo awdurdod lleol cymhwysol yn defnyddio’r pŵer cyffredinol i ddarparu gwasanaeth, mae’n darparu na chaiff godi ffi am y gwasanaeth hwnnw:
onid yw’r gwasanaeth hwnnw’n ddewisol, hynny yw, nad yw’n wasanaeth y mae gofyniad statudol arno i’w ddarparu; ac
onid yw’r derbynnydd wedi cytuno i’r gwasanaeth gael ei ddarparu.
173.Mae is-adran (4) yn atal awdurdod lleol cymhwysol rhag gwneud elw mewn unrhyw flwyddyn ariannol pan fo’n defnyddio’r pŵer cyffredinol i godi ffi am ddarparu gwasanaeth, oni bai bod y gwasanaeth yn cael ei ddarparu at ddiben masnachol. Fodd bynnag, yn ddarostyngedig i’r cyfyngiad hwnnw o beidio â gwneud elw, mae is-adran (6) yn galluogi awdurdod lleol cymhwysol i bennu ffioedd fel y gwêl yn dda, gan gynnwys codi ffi ar rai pobl yn unig am y gwasanaeth neu godi symiau gwahanol ar bobl wahanol neu grwpiau gwahanol o bobl.
174.Mae adran 93 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2003 yn ymdrin â phwerau awdurdodau lleol cymhwysol (a chyrff eraill) i godi ffi am bethau a wneir ac eithrio wrth arfer y pŵer cyffredinol.
Adran 27 - Cyfyngiadau ar wneud pethau at ddiben masnachol wrth arfer pŵer cyffredinol
175.Mae’r adran hon yn darparu y caiff awdurdod lleol cymhwysol ddefnyddio’r pŵer cyffredinol i ymgymryd â gweithgaredd at ddiben masnachol, dim ond os yw’r gweithgaredd yn un y gallai’r awdurdod hefyd ddibynnu ar y pŵer cyffredinol i’w wneud at ddiben anfasnachol.
176.Effaith is-adran (3) yw na all awdurdod lleol cymhwysol ymgymryd â gweithgaredd mewn perthynas â rhywun at ddiben masnachol, os yw’r ddeddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol i’r awdurdod wneud y gweithgaredd hwnnw.
177.Hefyd, os yw awdurdod lleol cymhwysol yn dymuno defnyddio’r pŵer cyffredinol i wneud rhywbeth at ddiben masnachol, rhaid iddo wneud hynny drwy gwmni, fel y’i diffinnir yn adran 1(1) o Ddeddf Cwmnïau 2006, neu gymdeithas gofrestredig fel y’i diffinnir yn Neddf Cymdeithasau Cydweithredol a Budd Cymunedol 2014, neu gymdeithas a gofrestrwyd neu y bernir ei bod wedi ei chofrestru o dan Ddeddf Cymdeithasau Cydweithredol a Budd Cymunedol (Gogledd Iwerddon) 1969.
178.Mae is-adran (5) yn gosod dyletswydd ar brif gynghorau a chynghorau cymuned cymwys i roi sylw i ganllawiau a ddyroddir gan Weinidogion Cymru ynglŷn ag arfer y pŵer cymhwysedd cyffredinol i wneud unrhyw beth at ddiben masnachol.
179.Mae adran 95 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2003 yn ymdrin â phwerau awdurdodau lleol cymhwysol (a chyrff eraill) i wneud pethau at ddiben masnachol ac eithrio wrth arfer y pŵer cyffredinol.
Adran 28 - Pŵer i wneud darpariaeth atodol
180.Mae adran 28(1) yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy’n dileu neu’n newid darpariaethau statudol y maent yn meddwl eu bod yn atal awdurdodau lleol cymhwysol rhag defnyddio’r pŵer cyffredinol, neu’n eu rhwystro wrth iddynt ddefnyddio’r pŵer cyffredinol.
181.Mae is-adran (2) yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau sy’n dileu’r gorgyffwrdd rhwng y pŵer cyffredinol a phwerau eraill (er mai effaith is-adran (9)(a) yw na allant gyflawni hyn drwy ddiwygio neu gyfyngu ar y pŵer cyffredinol ei hun).
182.Mae is-adrannau (3) a (4) yn caniatáu i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy’n cyfyngu ar yr hyn y caiff awdurdod lleol cymhwysol ei wneud o dan y pŵer cyffredinol, neu wneud y defnydd ohono’n ddarostyngedig i amodau.
183.Caiff Gweinidogion Cymru wneud rheoliadau o dan yr adran hon o ran pob awdurdod lleol cymhwysol, awdurdodau penodol sy’n awdurdodau lleol cymhwysol, neu fath o awdurdod lleol cymhwysol.
184.Effaith is-adrannau (7) a (8) yw bod rhaid i Weinidogion Cymru, cyn arfer unrhyw un neu ragor o’r pwerau hyn, ymgynghori â pha bynnag awdurdodau lleol cymhwysol y maent yn ystyried ei bod yn briodol ymgynghori â hwy, unrhyw gynrychiolwyr prif gynghorau a chynghorau cymuned y maent yn ystyried ei bod yn briodol ymgynghori â hwy ac unrhyw bersonau eraill y maent yn ystyried ei bod yn briodol ymgynghori â hwy.
185.Nid yw’r ddyletswydd i ymgynghori yn gymwys yn achos unrhyw reoliadau sy’n diwygio rheoliadau cynharach er mwyn:
estyn eu cymhwysiad i awdurdod penodol neu grŵp o awdurdodau yn unig;
lleihau eu cymhwysiad fel eu bod yn peidio â bod yn gymwys i awdurdod penodol neu grŵp o awdurdodau yn unig.
Adran 29 a Rhan 1 o Atodlen 3 – Diwygiadau mewn perthynas â Phennod 1 o Ran 2: y pŵer cyffredinol
186.Mae Atodlen 3 yn darparu ar gyfer diwygiadau canlyniadol mewn perthynas â’r pŵer cymhwysedd cyffredinol (gweler y nodiadau mewn cysylltiad ag adran 37 hefyd).
187.Mae’r Atodlen wedi ei rhannu yn ddwy ran fel bod modd cychwyn y pŵer cymhwysedd cyffredinol fesul cam. Mae ei gychwyn fesul cam yn cydnabod yr angen i wneud rheoliadau sy’n pennu clerc cymwysedig a hefyd i lunio a dyroddi canllawiau o dan Bennod 2.
188.Mae Rhan 1 yn gwneud darpariaeth sy’n ymwneud â chreu’r pŵer cyffredinol o ran ei gymhwyso i brif gynghorau ac mae Rhan 2 yn gwneud darpariaeth mewn perthynas â chymhwyso’r pŵer cyffredinol i gynghorau cymuned cymwys.
189.Mae Rhan 1 o Atodlen 3 yn gwneud diwygiadau i’r Ddeddf hon ac i ddeddfwriaeth arall mewn perthynas â’r Bennod hon, gan gynnwys dileu’r pŵer llesiant ar gyfer prif gynghorau.
190.Ar y cyfan, mae’r diwygiadau yn y Rhan hon o’r Atodlen yn ymwneud â chreu’r pŵer cymhwysedd cyffredinol:
ar gyfer pob awdurdod lleol cymhwysol, neu
o ran ei gymhwyso i brif gynghorau.
Pennod 2: Cynghorau Cymuned Cymwys
Adran 30 - Dod yn gyngor cymuned cymwys
191.Mae adran 30 yn nodi’r meini prawf y mae rhaid i gyngor cymuned eu bodloni, a’r weithdrefn y mae rhaid iddo ei dilyn, er mwyn dod yn “cyngor cymuned cymwys”. Mae dod yn gyngor cymuned cymwys yn galluogi cyngor i arfer y pŵer cymhwysedd cyffredinol y darperir ar ei gyfer ym Mhennod 1 o’r Rhan hon (am fod “cynghorau cymuned cymwys” yn dod o fewn y diffiniad o “awdurdodau lleol cymhwysol”).
192.Mae is-adran (1) yn darparu bod rhaid i gyngor, er mwyn dod yn gyngor cymuned cymwys, basio penderfyniad ei fod yn bodloni’r holl amodau cymhwystra a nodir yn is-adrannau (2) i (4) a’i fod yn gyngor cymuned cymwys.
193.Yr amod cymhwystra cyntaf yw ei bod yn ofynnol y datganwyd bod o leiaf ddau draean o aelodau’r cyngor cymuned wedi eu hethol. Ystyr hyn yw bod rhaid iddynt fod wedi ymgeisio am gael eu hethol mewn etholiad cyffredin neu is-etholiad, hyd yn oed os na wrthwynebwyd hwy, yn hytrach na chael eu cyfethol.
194.Yr ail amod cymhwystra yw bod rhaid bod clerc y cyngor yn dal un o’r cymwysterau a bennir gan Weinidogion Cymru mewn rheoliadau a wneir o dan is-adran (5). Enghraifft o gymhwyster sy’n debygol o gael ei bennu yw Tystysgrif mewn Gweinyddiaeth Cynghorau Lleol, sef cymhwyster Lefel 3 yn y Fframwaith Cymwysterau Cenedlaethol.
195.Mae’r amod cymhwystra olaf yn ymwneud â’r archwiliad blynyddol o gyfrifon cyngor cymuned. Er mwyn i gyngor allu penderfynu ei fod yn gyngor cymuned cymwys rhaid ei fod wedi cael dwy farn archwilydd ddiamod am ddwy flynedd ariannol yn olynol, a rhaid bod y cyngor wedi cael y ddiweddaraf ohonynt yn ystod y cyfnod o 12 mis sy’n dod i ben ar y diwrnod y mae penderfyniad y cyngor yn cael ei basio.
196.Archwilir cyfrifon cyngor cymuned yn flynyddol gan Archwilydd Cyffredinol Cymru, neu ar ei ran, ac mae’r Archwilydd Cyffredinol yn rhoi ei farn ar y cyfrifon o dan adran 23 o Ddeddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 (“
197.Er mwyn i farn yr Archwilydd Cyffredinol fod yn ddiamod, rhaid iddo fod wedi ei fodloni o ran y materion a nodir yn adran 17 o Deddf 2004, gan gynnwys:
bod y cyfrifon wedi eu llunio yn unol â rheoliadau o dan adran 39 o Ddeddf 2004;
bod y cyfrifon yn cydymffurfio â’r gofynion statudol perthnasol (megis y dyddiad erbyn pryd y mae rhaid cyflwyno’r cyfrifon a’r wybodaeth y mae rhaid i’r cyfrifon ei chynnwys); a
bod arferion priodol wedi eu dilyn.
Adran 31 - Parhau i fod yn gyngor cymuned cymwys
198.Unwaith y mae cyngor cymuned wedi penderfynu ei fod yn gyngor cymuned cymwys bydd angen iddo ailddatgan yn flynyddol ei fod yn parhau i fodloni’r meini prawf cymhwystra. Bydd cyngor yn gwneud hynny drwy basio penderfyniad yn ei gyfarfod blynyddol.
199.Os nad yw cyngor cymuned yn pasio penderfyniad mewn cyfarfod blynyddol ei fod yn gyngor cymuned cymwys yna mae’n peidio â bod yn un ar ddiwedd y diwrnod sy’n dilyn y cyfarfod blynyddol o dan sylw.
200.Gall cyngor cymuned benderfynu peidio â phasio penderfyniad ei fod yn parhau i fod yn gyngor cymuned cymwys am nad yw’n bodloni’r holl amodau cymhwystra mwyach. Neu, gall cyngor benderfynu nad yw’n dymuno bod yn gyngor cymuned cymwys mwyach, er gwaethaf y ffaith ei fod yn bodloni’r amodau.
Adran 32 - Peidio â bod yn gyngor cymuned cymwys
201.Mae adran 32 yn darparu y caiff cyngor cymuned cymwys hefyd benderfynu ar unrhyw adeg nad yw i fod yn gyngor cymuned cymwys mwyach. Pan wneir penderfyniad o’r fath bydd y cyngor yn peidio â bod yn gyngor cymuned cymwys ar ddiwedd y diwrnod sy’n dilyn y cyfarfod y cafodd y penderfyniad ei basio ynddo.
202.Mae’r diagram isod yn dangos y prosesau y mae cyngor cymuned yn eu dilyn i ddod yn gyngor cymuned cymwys, ac i beidio â bod yn gyngor o’r fath.
Adran 33 - Cynghorau cymuned sy’n peidio â bod yn gymwys: arfer pŵer cymhwysedd cyffredinol
203.Mae adran 33 yn darparu y gall cyngor cymuned sy’n peidio â bod yn gyngor cymuned cymwys (ac sydd felly’n colli’r pŵer cyffredinol) barhau i ddibynnu ar y pŵer cyffredinol mewn perthynas â phethau y mae wedi eu gwneud wrth arfer y pŵer hwnnw pan oedd yn gyngor cymuned cymwys. Golyga hyn, er enghraifft, y caiff contract yr ymrwymwyd iddo wrth arfer y pŵer cyffredinol barhau, ac nad yw wedi ei lesteirio o anghenraid, er gwaethaf y ffaith nad oes gan y cyngor cymuned y pŵer mwyach i ymrwymo i’r contract hwnnw.
Adran 34 - Cynghorau cymuned cyffredin a sefydlir ar ôl i’r Ddeddf hon gael ei phasio
204.O dan adrannau 27E a 27F o Ddeddf 1972 mae gan gyfarfodydd cymunedol y pŵer i wneud cais am orchymyn sy’n grwpio eu cymunedau gyda’i gilydd o dan “cyngor cymuned cyffredin”.
205.Pan gaiff cyngor cymuned cyffredin o’r fath ei ffurfio mae’n gyngor newydd i bob pwrpas; hyd yn oed os yw’n cynnwys, yn llwyr neu yn rhannol, gymunedau a oedd â chynghorau cymuned ar wahân cyn hynny (ac nid yw’r adran hon o’r Ddeddf ond yn gymwys pan oedd gan o leiaf hanner y cymunedau o dan sylw gynghorau cymuned ar wahân).
206.Er y gallai cyngor cymuned cyffredin newydd fodloni’r amodau cymhwystra mewn perthynas â’r gyfran o aelodau etholedig (gan y byddai’r gorchymyn a wneir gan y prif gyngor yn gwneud darpariaeth ar gyfer etholiad), a bod â chlerc cymwysedig o’r dechrau, ni fyddai’n gallu bodloni’r trydydd amod cymhwystra, sef bod â dwy farn archwilio ddiamod gan Archwilydd Cyffredinol Cymru.
207.Gallai hynny olygu, er enghraifft, na fyddai’r cyngor newydd, er gwaethaf bod wedi ei gyfansoddi o gynghorau a oedd yn gallu penderfynu eu bod yn gynghorau cymuned cymwys yn flaenorol, yn gallu gwneud hynny am o leiaf ddwy flynedd.
208.Er mwyn sicrhau nad oes anghymhelliad i greu cyngor cyffredin, pan fo cymunedau yn teimlo y byddai hynny o fudd i’w cymuned, mae is-adran (2) yn datgymhwyso’r amod cymhwystra a nodir yn adran 30(4) am gyfnod penodol ar gyfer cynghorau cymuned cyffredin penodol.
209.Yn achos cyngor cymuned cyffredin lle’r oedd gan o leiaf hanner y cymunedau gynghorau cymuned ar wahân a oedd, yn union cyn y gorchymyn a oedd yn eu grwpio, yn bodloni’r trydydd amod cymhwystra, ni fydd yn ofynnol iddo fodloni’r trydydd amod cymhwystra hyd nes y bo’n cael dwy farn archwilio gan Archwilydd Cyffredinol Cymru (ond os yw’r farn gyntaf yn farn amodol, caiff ei drin fel pe na bai’n bodloni’r amodau cymhwystra mwyach).
210.Nid yw’r adran hon ond yn gymwys i gynghorau cymuned cyffredin a ffurfiwyd ers i’r Ddeddf gael ei phasio. Mae unrhyw gynghorau cymuned cyffredin a oedd yn weithredol cyn i’r Ddeddf gael ei phasio wedi bod yn weithredol am gyfnod digonol i fod â’u cofnodion archwilio eu hunain (er bod adran 35(5) yn darparu pŵer mwy cyffredinol, nad yw’n benodol i gynghorau cymuned newydd, i addasu neu ddatgymhwyso amodau cymhwystra yn ystod y ddwy flynedd gyntaf ar ôl i’r Bennod ddod i rym).
Adran 35 – Pŵer i ddiwygio neu addasu’r Bennod hon
211.Mae’r adran hon yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau (yn dilyn ymgynghoriad ag unrhyw gyrff sy’n cynrychioli cynghorau cymuned y maent yn ystyried ei bod yn briodol ymgynghori â hwy) i ddiwygio’r Bennod. Caiff y rhain ychwanegu amod cymhwystra newydd, tynnu amod cymhwystra ymaith neu newid unrhyw un neu ragor o’r amodau cymhwystra.
212.Caiff Gweinidogion Cymru hefyd wneud rheoliadau i bennu amgylchiadau, ac eithrio’r rheini a bennir yn adran 30, pan fydd cyngor cymuned yn peidio â bod yn gyngor cymuned cymwys os na fodlonir unrhyw un neu ragor o’r amodau. Er enghraifft, pe bai Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru yn nodi problem ddifrifol.
Adran 36 – Canllawiau ynglŷn ag arfer swyddogaethau o dan y Bennod hon
213.Rhaid i gynghorau cymuned roi sylw i unrhyw ganllawiau a ddyroddir gan Weinidogion Cymru ynglŷn â sut i arfer swyddogaethau o dan y Bennod hon. Er enghraifft, gallai Gweinidogion Cymru ddyroddi canllawiau ynglŷn â’r camau y gallai cyngor ystyried eu cymryd pe bai’n darganfod nad yw’n bodloni un o’r amodau cymhwystra mwyach, neu’r materion y dylai cyngor cymuned eu hystyried pe bai’n parhau i arfer y pŵer cyffredinol ar ôl peidio â bod yn gyngor cymuned cymwys.
Adran 37 a Rhan 2 o Atodlen 3 – Diwygiadau mewn perthynas â Phennod 2 o Ran 2 – cynghorau cymuned cymwys
214.Mae adran 37 yn cyflwyno Rhan 2 o Atodlen 3 sy’n gwneud diwygiadau, sy’n ymwneud â’r Bennod hon, i Ran 1 o Atodlen 3 ac i ddeddfwriaeth arall, gan gynnwys diddymu’r pŵer llesiant yn adran 2 o Ddeddf 2000 yn llwyr.
215.Golyga hyn y bydd y pŵer llesiant yn peidio â bod yn gymwys i bob cyngor cymuned, waeth pa un a ydynt yn gymwys i arfer y pŵer cyffredinol ai peidio, yn ogystal â phrif gynghorau (fel y darperir ar eu cyfer yn Rhan 1 o’r Atodlen).
216.Mae’r pŵer llesiant yn cael ei ddiddymu yn llwyr, er na fydd cynghorau cymuned nad ydynt wedi penderfynu eu bod yn gymwys yn gallu defnyddio’r pŵer cyffredinol. Gwneir hyn ar y sail y gallai bod â’r pŵer cymhwysedd cyffredinol, yn ogystal ag adran 137 o Ddeddf 1972, ychwanegu at y dryswch presennol y mae’r sector cynghorau cymuned yn adrodd arno o ran y pwerau sydd ar gael iddynt.
217.Byddai cadw’r pŵer llesiant hefyd yn lleihau’r cymhelliad i gynghorau cymuned fodloni’r meini prawf cymhwystra er mwyn gallu manteisio ar y pŵer cyffredinol.
218.Mae’r meini prawf hynny yn ei gwneud yn ofynnol i gyngor cymuned ddangos rheolaeth ariannol gadarn yn gyson, cael arweiniad a mewnbwn gan glerc sydd â chymwysterau penodol, ac adolygu’n gyson ac yn gyhoeddus a yw’n bodloni’r meini prawf, ac a ddylai ddod yn gyngor cymuned cymwys neu barhau i fod yn gyngor o’r fath.
219.Mae Rhan 2 o Atodlen 3 yn diwygio Deddf 1972 er mwyn cyfyngu ar bŵer awdurdodau lleol i fynd i wariant at ddibenion penodol nad ydynt fel arall wedi eu hawdurdodi i gynghorau cymuned nad ydynt yn gynghorau cymuned cymwys. Gwneir y diwygiad hwn am y bydd cynghorau cymuned cymwys yn gallu dibynnu ar y pŵer cyffredinol (ehangach) i fynd i wariant yr eid iddo fel arall o dan y pŵer hwn.
220.Mae’r Atodlen hefyd yn diddymu’r pŵer sydd gan Weinidogion Cymru o dan Bennod 9 o Ran 7 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (“Fesur 2011”) i ddarparu ar gyfer cynllun sy’n caniatáu i Weinidogion Cymru achredu cyngor cymuned os bydd y meini prawf a nodir yn y rheoliadau wedi eu bodloni.
221.Nid yw’r pŵer hwn wedi ei ddefnyddio, ar y sail y byddai’n well cael sefyllfa lle byddai’r sector llywodraeth leol ei hun yn gyfrifol am benderfynu ar “ansawdd”, yn hytrach na bod yn ddibynnol ar Weinidogion Cymru i roi’r statws hwnnw. Yn lle hynny, y meini prawf ar gyfer achredu ansawdd mewn llywodraeth gymunedol a ragwelir ym Mesur 2011 yw’r sail ar gyfer y meini prawf cymhwystra i ddefnyddio’r pŵer cymhwysedd cyffredinol. Bydd yr angen i gynghorau benderfynu eu bod yn gymwys drwy gyfeirio at gyfres o feini prawf gwrthrychol yn parhau i ddarparu dull o sicrhau ansawdd cynghorau cymuned a chymell cynghorau i wella.
222.Mae’r Atodlen hefyd yn ychwanegu cyfeiriadau at y pŵer cymhwysedd cyffredinol at ddeddfwriaeth a oedd yn cyfeirio at y pŵer llesiant yn flaenorol, ac yn gwneud diwygiadau canlyniadol eraill.