445.Mae’r adran hon yn gosod dyletswydd barhaus ar brif gyngor i ystyried i ba raddau y mae’n cyflawni’r materion a nodir ym mharagraffau (a) a (b) o is-adran (1), ac i ba raddau y mae ei drefniadau llywodraethu yn effeithiol o ran ei alluogi i gyflawni’r materion hynny.
446.Yn y Bennod hon, cyfeirir at y materion a nodir yn is-adran (1) fel y “gofynion perfformiad”.
447.Bwriedir i’r materion hyn gwmpasu’r modd y disgwylir i brif gyngor arfer ei swyddogaethau, defnyddio ei adnoddau a llywodraethu ei hun yn gyffredinol.
448.Yn benodol, o ran defnyddio adnoddau, mae’r gofynion perfformiad yn adlewyrchu un o’r materion y mae’n ofynnol i Archwilydd Cyffredinol Cymru ei fodloni ei hun yn eu cylch, o dan adran 17(2)(d) o Ddeddf Cynllunio a Phrynu Gorfodol 2004, wrth archwilio cyfrifon prif gyngor, sef bod y cyngor wedi gwneud trefniadau priodol i sicrhau ei fod yn defnyddio adnoddau mewn modd darbodus, effeithlon ac effeithiol.
449.Caiff Gweinidogion Cymru ddyroddi canllawiau i brif gynghorau ynghylch y gofynion perfformiad neu arfer unrhyw swyddogaeth i brif gyngor o dan Bennod 1. Rhaid i brif gynghorau roi sylw i unrhyw ganllawiau o’r fath.
450.Mae’r adran hon yn ei gwneud yn ofynnol i brif gyngor, o leiaf unwaith y flwyddyn, ymgynghori â’r rheini a restrir yn yr adran hon er mwyn cael eu safbwyntiau ynghylch i ba raddau y mae’r cyngor yn bodloni ei ofynion perfformiad. Caiff “pobl leol” ei ddiffinio yn adran 171 ac mae’n golygu pobl sy’n byw, yn gweithio neu’n astudio yn ardal prif gyngor.
451.Mae’r adran hon yn ei gwneud yn ofynnol i brif gyngor lunio adroddiad (“adroddiad hunanasesu”) mewn cysylltiad â phob blwyddyn ariannol, sy’n nodi casgliadau’r cyngor ynghylch i ba raddau y gwnaeth fodloni ei ofynion perfformiad yn ystod y flwyddyn honno. Bydd safbwyntiau’r cyngor ynghylch ei berfformiad a ffurfiwyd ganddo o ganlyniad i gydymffurfio â’r ddyletswydd yn adran 89 yn gallu llywio’r casgliadau a nodir yn yr adroddiad, a rhaid i’r casgliadau hynny ystyried safbwyntiau pobl leol ynghylch perfformiad y cyngor. Gall safbwyntiau pobl leol fod yn rhai a gafwyd gan y cyngor wrth gydymffurfio â’r ddyletswydd i ymgynghori yn adran 90 neu’n rhai a gafwyd ganddo drwy ddulliau eraill; er enghraifft, o ganlyniad i lythyrau a anfonwyd at y cyngor sy’n rhoi sylwadau ar ba un a yw’r cyngor wedi arfer swyddogaethau penodol yn effeithiol.
452.Rhaid i’r cyngor lunio adroddiad hunanasesu mewn cysylltiad â blwyddyn ariannol cyn gynted ag y bo’n rhesymol ymarferol ar ôl diwedd y flwyddyn ariannol honno. Rhaid i’r adroddiad nodi unrhyw bethau y mae’r cyngor yn bwriadu eu gwneud, neu y mae eisoes wedi eu gwneud, i wella ei berfformiad yn y flwyddyn ariannol nesaf. Yna, pan fydd y cyngor yn llunio’r adroddiad mewn cysylltiad â’r flwyddyn ariannol nesaf honno, rhaid iddo nodi ei gasgliadau ynghylch i ba raddau y gwnaeth y pethau hynny wella ei berfformiad.
453.Mae’r adran yn nodi gofynion eraill sy’n gymwys i’r adroddiad, gan gynnwys pwy ddylai gael copi o’r adroddiad a phryd y mae rhaid ei gyhoeddi.
454.Rhaid i bwyllgor llywodraethu ac archwilio’r prif gyngor adolygu drafft o’r adroddiad hunanasesu, a chaiff argymell newidiadau. Sefydlwyd pwyllgorau llywodraethu ac archwilio fel pwyllgorau archwilio o dan adran 81 o Fesur 2011. Mae adran 115 o’r Ddeddf hon yn newid eu henw ac yn gwneud rhai newidiadau i’w swyddogaethau (gweler hefyd Bennod 2 o’r Rhan hon o ran darpariaethau ynghylch eu haelodaeth a’u trafodion).
455.Pan fo’r pwyllgor llywodraethu ac archwilio yn argymell newidiadau i’r casgliadau yn yr adroddiad drafft, neu i’r camau y mae’r cyngor yn bwriadu eu cymryd neu y mae wedi eu cymryd er mwyn gwella ei berfformiad, ond bod y prif gyngor yn penderfynu peidio â gwneud y newidiadau hynny, rhaid i’r cyngor roi ei resymau yn fersiwn derfynol yr adroddiad hunanasesu.
456.Mae is-adran (1) o’r adran hon yn gosod dyletswydd ar brif gyngor i wneud trefniadau fel bod panel yn asesu i ba raddau y mae’r cyngor yn cyflawni’r gofynion perfformiad (cyfeirir at hyn fel “asesiad perfformiad gan banel”).
457.O dan drefniadau’r cyngor, dylai asesiad perfformiad gan banel gael ei gynnal o leiaf unwaith yn ystod y cyfnod rhwng dau etholiad cyffredin olynol ar gyfer cynghorwyr i’r cyngor. Dylai adroddiad y panel gael ei gyhoeddi o leiaf chwe mis cyn yr etholiad cyffredin nesaf a dylai ymateb y cyngor i’r adroddiad hwnnw (o dan adran 93) gael ei gyhoeddi o leiaf bedwar mis cyn yr etholiad cyffredin nesaf.
458.Mae’r adran hefyd yn nodi safbwyntiau pwy y mae rhaid i banel eu ceisio a’u hystyried, wrth gynnal asesiad perfformiad gan banel (gweler adran 171 am y diffiniad o “pobl leol”).
459.Yn dilyn asesiad perfformiad gan banel rhaid i banel lunio adroddiad sy’n nodi ei gasgliadau ac unrhyw gamau y mae’r panel yn argymell bod y cyngor yn eu cymryd er mwyn bodloni ei ofynion perfformiad i raddau mwy yn y dyfodol.
460.Mae’r adran hon hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i’r cyngor ddarparu copi o’r adroddiad i’w bwyllgor llywodraethu ac archwilio.
461.Effaith is-adran (8) yw na all aelodau’r panel ond gwneud pethau ar y cyd ag aelodau eraill y panel, nid ar eu pennau eu hunain.
462.Mae’r adran hon yn gosod dyletswydd ar brif gyngor i ymateb i adroddiad ar asesiad perfformiad gan banel y mae’n ei gael. Yn ei ymateb, mae’n ofynnol i’r cyngor nodi i ba raddau y mae’n derbyn casgliadau’r panel ac i ba raddau y mae’n bwriadu mabwysiadu unrhyw argymhellion sydd yn yr adroddiad. Dylai’r prif gyngor hefyd nodi unrhyw gamau y mae’n bwriadu eu cymryd er mwyn cynyddu’r graddau y mae’n bodloni’r gofynion perfformiad.
463.Rhaid i bwyllgor llywodraethu ac archwilio’r prif gyngor adolygu drafft o’r ymateb, a chaiff argymell newidiadau. Pan fo’r pwyllgor yn argymell newidiadau i’r datganiadau a wneir yn yr ymateb drafft o dan is-adran (2), ond bod y prif gyngor yn penderfynu peidio â gwneud y newidiadau hynny, rhaid iddo roi ei resymau yn fersiwn derfynol yr ymateb i’r adroddiad ar yr asesiad perfformiad gan banel.
464.Rhaid i’r cyngor anfon ei ymateb at y personau hynny a restrir yn is-adran (6), a chyhoeddi’r ymateb.
465.I gael eglurhad o is-adran (7), gweler y nodyn ar gyfer adran 92.
466.Mae’r adran hon yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud darpariaeth drwy reoliadau ar gyfer penodi gan brif gynghorau y paneli a fydd yn cynnal asesiadau perfformiad, ac mewn cysylltiad â hynny. Caiff Gweinidogion, yn benodol, wneud darpariaeth ynghylch penodi aelodau paneli ac ynghylch talu ffioedd i aelodau paneli, neu mewn perthynas â hwy (er enghraifft, darpariaeth ynghylch digolledu cyflogwr sy’n caniatáu i gyflogai gael amser i ffwrdd o’r gwaith i fod yn aelod o banel).
467.Mae’r adran hon yn rhoi pŵer i Archwilydd Cyffredinol Cymru gynnal arolygiad o brif gyngor er mwyn asesu i ba raddau y mae’r cyngor yn bodloni’r gofynion perfformiad (cyfeirir at yr arolygiad hwn ym Mhennod 1 fel “arolygiad arbennig”). Caiff yr Archwilydd Cyffredinol gynnal arolygiad o’r fath pan fo’n ystyried nad yw prif gyngor yn bodloni’r gofynion perfformiad, neu y gallai fod yn methu â gwneud hynny. Rhaid i’r Archwilydd Cyffredinol ymgynghori â Gweinidogion Cymru cyn gwneud y penderfyniad i gynnal arolygiad arbennig, ac eithrio mewn achos pan fo Gweinidogion Cymru wedi gofyn i’r Archwilydd Cyffredinol ystyried cynnal arolygiad arbennig.
468.Cyn cynnal arolygiad arbennig, rhaid i’r Archwilydd Cyffredinol roi hysbysiad i brif gyngor yn rhoi’r rhesymau amdano, ac yn nodi’r materion y mae’r Archwilydd Cyffredinol yn bwriadu eu harolygu.
469.Mae’r adran hon hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i’r Archwilydd Cyffredinol lunio adroddiad yn dilyn yr arolygiad arbennig. Rhaid i’r adroddiad hwnnw gael ei gyhoeddi a’i anfon at y cyngor, at Estyn ac at Weinidogion Cymru. Rhaid i gyngor sicrhau bod yr adroddiad ar gael i’w bwyllgor llywodraethu ac archwilio cyn gynted ag y bo’n rhesymol ymarferol.
470.Mae’r adran hon yn darparu bod rhaid i brif gyngor lunio ymateb i unrhyw argymhellion i’r cyngor sydd mewn adroddiad ar arolygiad arbennig o dan adran 95(6)(b).
471.Rhaid i bwyllgor llywodraethu ac archwilio’r prif gyngor adolygu drafft o’r ymateb a chaiff argymell newidiadau. Pan fo prif gyngor yn penderfynu peidio â gwneud newidiadau y mae’r pwyllgor llywodraethu ac archwilio yn eu hargymell i ddatganiadau yn yr ymateb ynghylch unrhyw gamau y mae’r cyngor yn bwriadu eu cymryd mewn ymateb i argymhellion gan yr Archwilydd Cyffredinol, rhaid i’r cyngor nodi ei resymau yn fersiwn derfynol yr ymateb i argymhellion yr Archwilydd Cyffredinol.
472.Mae’r adran hon yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ymateb i unrhyw argymhellion a wneir gan yr Archwilydd Cyffredinol o dan adran 95(6)(b) ar gyfer camau sydd i’w cymryd gan Weinidogion Cymru.
473.Mae adran 98 yn rhoi pwerau i’r Archwilydd Cyffredinol, gan gynnwys person y dirprwywyd pwerau’r Archwilydd Cyffredinol iddo (gweler is-adran (5)) wneud pethau penodol at ddibenion arolygiad arbennig o brif gyngor o dan adran 95.
474.Mae is-adran (1) yn rhoi pwerau i’r Archwilydd Cyffredinol fynd i fangre prif gyngor er mwyn gwneud pethau y mae’r Archwilydd Cyffredinol yn ystyried eu bod yn angenrheidiol at ddibenion arolygiad arbennig o’r cyngor hwnnw.
475.Mae hyn yn cynnwys arolygu dogfennau y mae’r cyngor yn eu dal. Diffinnir yn adran 112 bod “dogfen” yn cynnwys gwybodaeth a gofnodir ar unrhyw ffurf. Ar ôl mynd i fangre cyngor caiff yr Archwilydd Cyffredinol arolygu, er enghraifft, wybodaeth y mae’r cyngor yn ei dal ar gyfrifiadur neu mewn cyfleuster storio gwybodaeth electronig.
476.Dyma enghreifftiau o’r pethau y gallai’r Archwilydd Cyffredinol eu gwneud yn ofynnol gan brif gyngor o dan is-adran (2): bod dogfen yn cael ei hanfon ato neu y caniateir iddo ddefnyddio swyddfa neu gyfleusterau copïo ym mangre’r cyngor tra bo’r arolygiad yn cael ei gynnal.
477.Mae is-adran (3) yn galluogi’r Archwilydd Cyffredinol i’w gwneud yn ofynnol i berson ymddangos ger ei fron (er enghraifft, yn swyddfeydd yr Archwilydd Cyffredinol neu mewn swyddfa o fewn prif gyngor y mae’r Archwilydd Cyffredinol yn ei defnyddio) i ddarparu:
gwybodaeth;
eglurhad (er enghraifft, eglurhad o ran pam y mae’r person hwnnw yn meddwl bod rhywbeth wedi digwydd); neu
ddogfen.
478.Mae is-adran (4) yn nodi pwerau’r Archwilydd Cyffredinol i wneud copïau o ddogfennau, i’w gwneud yn ofynnol i gynghorau wneud copïau at ddefnydd yr Archwilydd Cyffredinol ac i gadw dogfennau y mae’r Archwilydd Cyffredinol wedi eu harchwilio neu y’u darparwyd iddo. Os yw’r Archwilydd Cyffredinol yn penderfynu ei bod yn angenrheidiol cadw dogfen (er enghraifft, y copi gwreiddiol o lythyr y mae’r Archwilydd Cyffredinol yn ystyried ei bod yn angenrheidiol ei astudio ymhellach), ni chaiff yr Archwilydd Cyffredinol ond cadw’r ddogfen am ba hyd bynnag y bo hynny’n angenrheidiol at ddibenion yr arolygiad arbennig.
479.Mae adran 99 yn nodi’r gofynion sy’n gymwys pan fo’r Archwilydd Cyffredinol yn arfer y pwerau o dan adran 98.
480.Effaith is-adran (1) yw, yn ddarostyngedig i is-adran (3), na chaiff yr Archwilydd Cyffredinol arfer y pŵer o dan adran 98(1) i fynd i fangre cyngor oni roddwyd o leiaf dri diwrnod gwaith clir o rybudd ysgrifenedig i’r prif gyngor.
481.Mae Deddf Deddfwriaeth (Cymru) 2019 (dccc 4) yn nodi ystyr y term “
482.Rhaid rhoi rhybudd i’r cyngor gan ddefnyddio un o’r dulliau a nodir yn is-adran (5), ond ni ellir ond defnyddio’r dull ym mharagraff (c) o is-adran (5) os yw’r cyngor wedi hysbysu’r Archwilydd Cyffredinol am gyfeiriad e-bost sydd i’w ddefnyddio at y diben hwnnw. Nid yw paragraff (c) yn ei gwneud yn ofynnol i gynghorau ddarparu cyfeiriad e-bost at y diben hwnnw.
483.Er enghraifft, os caiff rhybudd ei anfon i brif swyddfa’r cyngor drwy’r post dosbarth cyntaf ar ddydd Llun, caiff yr Archwilydd Cyffredinol arfer y pŵer o dan adran 98(1) i fynd i fangre’r cyngor yn ddim cynharach na’r dydd Gwener yn ystod yr wythnos honno.
484.Mae is-adran (2) yn cynnwys gofynion rhybuddio cyfatebol sy’n gymwys i arfer y pwerau o dan adran 98(2). Unwaith eto, rhaid rhoi rhybudd i gyngor gan ddefnyddio un o’r dulliau yn is-adran (5).
485.Effaith is-adran (3) yw nad yw’n ofynnol i’r Archwilydd Cyffredinol roi rhybudd cyn arfer pŵer o dan adran 98(1) neu (2) os yw’r Archwilydd Cyffredinol yn ystyried y byddai rhoi rhybudd yn niweidio, neu’n debygol o niweidio, yr arolygiad arbennig (er enghraifft, pe bai’r Archwilydd Cyffredinol yn ystyried ei bod yn angenrheidiol archwilio gwybodaeth benodol ar fyrder cyn iddi gael ei dileu).
486.Mae is-adran (4) yn cynnwys gofynion rhybuddio sy’n gymwys i arfer y pwerau o dan adran 98(3) i’w gwneud yn ofynnol i berson ddod gerbron yr Archwilydd Cyffredinol.
487.Os yw’r person y mae’n ofynnol iddo ddod gerbron arolygydd yn aelod o brif gyngor neu’n aelod o staff prif gyngor, mae’n ofynnol rhoi o leiaf dri diwrnod gwaith clir o rybudd ysgrifenedig. Rhaid rhoi rhybudd gan ddefnyddio un o’r dulliau yn is-adran (6). Yn achos personau eraill y mae’n ofynnol iddynt ddod gerbron arolygydd, mae’n ofynnol rhoi saith niwrnod gwaith clir o rybudd a rhaid rhoi rhybudd gan ddefnyddio un o’r dulliau yn is-adran (7).
488.Caiff cyngor etc., y mae person yn ceisio arfer pŵer yn ei erbyn o dan adran 98, ofyn am dystiolaeth o awdurdod y person hwnnw i arfer y pŵer. Os nad yw’r person yn dangos y dystiolaeth ni chaiff arfer y pŵer.
489.Mae adran 100 yn creu troseddau o fethu â chydymffurfio â gofyniad a osodir o dan adran 98, heb esgus rhesymol, neu o rwystro’n fwriadol arfer y pwerau mynediad ac arolygu, neu’r pŵer i gopïo a chadw dogfennau, o dan adran 98.
490.Mae’r adran hon yn ei gwneud yn ofynnol i Swyddfa Archwilio Cymru bennu graddfa ffioedd am gynnal arolygiadau arbennig. Bydd disgresiwn gan Swyddfa Archwilio Cymru i godi ffi sy’n wahanol i’r raddfa benodedig os yw’r gwaith sy’n gysylltiedig ag arolygiad arbennig yn sylweddol fwy neu’n sylweddol lai na’r hyn a ragwelwyd gan y raddfa benodedig. Cyn pennu graddfa ffioedd, rhaid i Swyddfa Archwilio Cymru ymgynghori â Gweinidogion Cymru ac unrhyw gynrychiolwyr prif gynghorau y mae Swyddfa Archwilio Cymru yn ystyried ei bod yn briodol ymgynghori â hwy.
491.O dan yr adran hon caiff Gweinidogion Cymru ddarparu unrhyw gefnogaeth a chymorth i brif gyngor y mae Gweinidogion Cymru yn ystyried eu bod yn briodol er mwyn cynyddu’r graddau y mae’r cyngor yn cyflawni’r gofynion perfformiad. Mae’r adran hon hefyd yn caniatáu i brif gyngor ofyn am gefnogaeth a chymorth gan Weinidogion Cymru at y diben hwnnw. Cyn darparu cefnogaeth a chymorth i gyngor o dan yr adran hon (boed hynny mewn ymateb i gais oddi wrth y cyngor ai peidio), rhaid i Weinidogion Cymru ymgynghori â’r cyngor ynghylch y gefnogaeth a’r cymorth y maent yn bwriadu eu darparu.
492.Mae’r adran hon yn rhoi’r pŵer i Weinidogion Cymru gyfarwyddo prif gyngor i ddarparu unrhyw gefnogaeth a chymorth i brif gyngor arall (“y cyngor a gefnogir”) y mae Gweinidogion Cymru yn ystyried eu bod yn briodol er mwyn cynyddu’r graddau y mae’r cyngor a gefnogir yn bodloni’r gofynion perfformiad. Rhaid i’r cyfarwyddyd nodi pa gefnogaeth a chymorth y mae rhaid eu rhoi i’r cyngor a gefnogir.
493.Cyn rhoi’r cyfarwyddyd, rhaid i Weinidogion Cymru ymgynghori â’r ddau gyngor y mae’r cyfarwyddyd yn effeithio arnynt.
494.Mae’r adran hon yn nodi’r amodau sy’n gymwys er mwyn i Weinidogion Cymru arfer y pwerau cyfarwyddo yn adrannau 105, 106 a 107 (“cyfarwyddyd ymyrryd”). Rhaid eu bod yn ystyried nad yw’r prif gyngor y bydd y cyfarwyddyd yn ymwneud ag ef yn bodloni’r gofynion perfformiad, neu nad yw’n debygol ei fod yn eu bodloni.
495.Mae’r adran hon hefyd yn nodi pa gamau y mae rhaid i Weinidogion Cymru eu cymryd cyn rhoi cyfarwyddyd ymyrryd ac o dan ba amgylchiadau nad yw’r camau hyn yn gymwys.
496.Mae’r adran hon (sy’n ddarostyngedig i adran 104) yn cynnwys pwerau i Weinidogion Cymru gyfarwyddo prif gyngor, y cyfeirir ato fel “y cyngor a gefnogir”, i gydweithredu â’r personau hynny a restrir yn is-adran (1) at ddibenion galluogi darparu cefnogaeth neu gymorth iddynt. Mae hyn yn cynnwys personau sy’n gweithredu ar ran y personau a restrir yn is-adran (1), yn eu cynorthwyo neu’n awdurdodedig ganddynt.
497.Mae’r adran yn nodi ym mha ffyrdd y gallai fod yn ofynnol gan gyfarwyddyd, neu o dan gyfarwyddyd, o dan yr adran hon i’r cyngor a gefnogir gydweithredu.
498.Mae’r adran hon (sy’n ddarostyngedig i adran 104) yn darparu y caiff Gweinidogion Cymru gyfarwyddo prif gyngor i gymryd cam penodedig, i gadw rhag ei gymryd neu i roi’r gorau i’w gymryd. Mae’n cynnwys enghreifftiau o’r camau y gallai fod yn ofynnol i brif gyngor eu cymryd.
499.Mae’r adran hon (sy’n ddarostyngedig i adran 104) yn darparu y caiff Gweinidogion Cymru roi cyfarwyddyd sy’n cael yr effaith bod swyddogaeth neu swyddogaethau prif gyngor, fel y’u pennir yn y cyfarwyddyd, yn cael eu cyflawni gan Weinidogion Cymru neu gan berson a enwebir gan Weinidogion Cymru.
500.Mae is-adran (3) yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau i gymhwyso neu ddatgymhwyso unrhyw ddarpariaethau statudol mewn perthynas â swyddogaethau sydd i’w harfer gan Weinidogion Cymru neu eu henwebai o ganlyniad i gyfarwyddyd o dan yr adran hon.
501.Mae’r adran hon yn darparu y caniateir i swyddogaethau a roddir i brif gyngor o dan y Bennod hon (ac eithrio swyddogaethau a roddir i bwyllgor llywodraethu ac archwilio) gael eu cyflawni gan y cyngor neu gan ei weithrediaeth, fel y penderfyna’r cyngor.
502.Mae is-adrannau (2) i (4) yn darparu nad yw’r swyddogaethau a restrir yn is-adran (4) yn ddarostyngedig i ddarpariaethau adran 101 o Ddeddf 1972 nac adrannau 14 a 15 o Ddeddf 2000.
503.Golyga hyn, os yw’r cyngor yn penderfynu bod un o’r swyddogaethau rhestredig hynny i fod yn gyfrifoldeb i’r cyngor, na chaniateir ei ddirprwyo i bwyllgor nac is-bwyllgor i’r cyngor, nac i swyddog i’r cyngor, nac i brif gyngor arall. Yn yr un modd, os yw’r cyngor yn penderfynu bod un o’r swyddogaethau rhestredig hynny i fod yn gyfrifoldeb i weithrediaeth y cyngor, ni chaniateir ei dyrannu i bwyllgor o’r weithrediaeth nac i un o swyddogion y cyngor, er enghraifft.
504.Mae’r adran hon yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau i ychwanegu at y rhestrau o bersonau y mae rhaid anfon adroddiadau ac ymatebion penodol sy’n cael eu llunio o dan y Bennod hon atynt.
505.Mae’r adran hon yn rhoi’r pŵer i Weinidogion Cymru ddiwygio, addasu, ddiddymu, ddirymu neu ddatgymhwyso deddfiadau (ond nid darpariaethau’r Bennod hon) y mae Gweinidogion Cymru yn ystyried eu bod yn atal neu’n rhwystro prif gyngor rhag cydymffurfio â’r Bennod hon.
506.Caiff Gweinidogion Cymru hefyd roi pwerau newydd i brif gynghorau y mae Gweinidogion Cymru yn ystyried eu bod yn angenrheidiol neu’n hwylus er mwyn caniatáu neu hwyluso cydymffurfiad â’r Bennod hon.
507.Mae’r adran hon yn darparu bod rhaid i unrhyw berson sydd â swyddogaethau o dan neu yn rhinwedd y Bennod hon (ac eithrio Archwilydd Cyffredinol Cymru a phrif gynghorau; ceir darpariaeth gyfatebol ar ganllawiau sy’n gymwys i brif gynghorau yn adran 89(3)) roi sylw i ganllawiau a ddyroddir gan Weinidogion Cymru ynglŷn ag arfer y swyddogaethau hynny.
508.Os yw rhywun yn arfer swyddogaeth o dan y Bennod hon sy’n ymwneud ag asesu i ba raddau y mae prif gyngor yn bodloni’r gofynion perfformiad (er enghraifft, os yw panel yn cynnal asesiad o dan drefniadau a wnaed o dan adran 92), rhaid iddynt roi sylw i unrhyw ganllawiau y mae Gweinidogion Cymru wedi eu dyroddi ynghylch y gofynion perfformiad. Unwaith eto, nid yw’r gofyniad hwn yn gymwys i Archwilydd Cyffredinol Cymru nac i brif gynghorau.
509.Mae’r adran hon yn diwygio Mesur 2009, sy’n cynnwys system asesu perfformiad, fel ei fod yn peidio â bod yn gymwys i brif gynghorau.
510.Mae’r adran hefyd yn diddymu’r darpariaethau ym Mesur 2009 sy’n ymdrin â chydgysylltu archwiliad (adran 23) a rhannu gwybodaeth (adran 33). Mae Pennod 3 o’r Rhan hon yn cynnwys darpariaeth newydd ynghylch cydgysylltu rhwng rheoleiddwyr penodol ac mae adran 159 yn cynnwys darpariaeth newydd ynghylch rhannu gwybodaeth.
511.Mae’r adran hon yn diwygio paragraff 1 o Atodlen 1 i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 (“Deddf LlCD”). Mae hyn yn adlewyrchu adran 91(11) o’r Ddeddf hon a chyda’i gilydd mae’r darpariaethau yn caniatáu i brif gyngor gyhoeddi ei adroddiad hunanasesu o fewn yr un ddogfen â’i adroddiad o dan baragraff 1 o Atodlen 1 i Ddeddf LlCD, pan fo’r adroddiadau yn ymwneud â’r un flwyddyn ariannol.
512.Mae adran 115 yn diwygio adran 81 o Fesur 2011 (prif gynghorau i benodi pwyllgorau archwilio) er mwyn newid enw pwyllgorau archwilio i “pwyllgorau llywodraethu ac archwilio”, a rhoi swyddogaethau ychwanegol i’r pwyllgorau hynny.
513.O ganlyniad i’r newid enw, mae amryw o newidiadau canlyniadol i’w gwneud i Fesur 2011 ac mae’r rhain wedi eu nodi yn Atodlen 10, a gyflwynir gan yr adran hon.
514.Mae adran 116 o’r Ddeddf yn diwygio adran 82 o Fesur 2011 er mwyn cynyddu nifer yr aelodau lleyg ar bwyllgor llywodraethu ac archwilio.
515.Cyn ei diwygio, y sefyllfa o dan adran 82 o Fesur 2011 yw bod rhaid i ddwy ran o dair o aelodau pwyllgor llywodraethu ac archwilio, o leiaf, fod yn aelodau o’r prif gyngor a bod rhaid i un aelod o’r pwyllgor llywodraethu ac archwilio, o leiaf, fod yn aelod lleyg.
516.Ar ôl ei diwygio, y sefyllfa yw bod rhaid i ddwy ran o dair o aelodau pwyllgor llywodraethu ac archwilio fod yn aelodau o’r cyngor a bod rhaid i draean ohonynt fod yn bersonau lleyg.
517.Yn ogystal â hynny, caiff tair is-adran ((5A), (5B) a (5C)) eu hychwanegu at adran 82 o Fesur 2011. Mae’r rhain yn darparu bod rhaid i bwyllgor llywodraethu ac archwilio benodi cadeirydd a dirprwy gadeirydd i’r pwyllgor. Rhaid i gadeirydd y pwyllgor fod yn berson lleyg ac ni chaiff y dirprwy gadeirydd fod yn aelod o weithrediaeth y cyngor nac yn gynorthwyydd i’w weithrediaeth.
518.Mae adran 117 o’r Ddeddf yn diwygio adran 87 o Fesur 2011. Mae’n gosod cyfyngiadau ychwanegol ar bwy gaiff fod yn “aelod lleyg” o bwyllgor llywodraethu ac archwilio.
519.Mae’r adran hon yn diwygio adran 83 o Fesur 2011, gan newid y trefniadau ar gyfer cadeirio cyfarfodydd. Cyn ei diwygio, roedd adran 83 yn ei gwneud yn ofynnol bod pwyllgor archwilio yn penodi un o’i aelodau yn gadeirydd. Caiff y person hwn fod yn aelod o’r prif gyngor neu’n aelod lleyg ond ni chaiff fod yn aelod o grŵp gweithrediaeth. Os nad oes grwpiau gwrthblaid, caiff y person sydd i fod yn gadeirydd y pwyllgor archwilio fod yn aelod o grŵp gweithrediaeth ond ni chaiff fod yn aelod o weithdrediaeth y cyngor.
520.Ar ôl ei diwygio, mae cyfarfod o bwyllgor llywodraethu ac archwilio i gael ei gadeirio gan gadeirydd y pwyllgor (a benodir yn awr o dan adran 82) neu, yn absenoldeb y cadeirydd, gan y dirprwy gadeirydd. Os yw’r ddau yn absennol, caiff y pwyllgor benodi aelod arall o’r pwyllgor (na chaiff fod yn aelod o weithrediaeth y cyngor nac yn gynorthwyydd i’r weithrediaeth) i gadeirio’r cyfarfod.
521.Mae’r adran hon yn gwneud darpariaeth o fath sy’n debyg i’r ddarpariaeth yn adran 23 o Fesur 2009, sy’n cael ei diddymu gan adran 113 o’r Ddeddf hon. Yn wahanol i adran 23, fodd bynnag, nid yw ond yn gymwys mewn perthynas â phrif gynghorau.
522.Mae’n gosod dyletswydd ar Archwilydd Cyffredinol Cymru a phob “rheoleiddiwr perthnasol” i roi sylw i’r angen i gydgysylltu wrth arfer eu “
523.Rhaid i’r amserlen ddangos ar ba ddyddiadau neu yn ystod pa gyfnodau (yn ystod y flwyddyn y mae’n ymwneud â hi neu’r blynyddoedd y mae’n ymwneud â hwy) y dylai Archwilydd Cyffredinol Cymru a’r rheoleiddwyr perthnasol arfer eu swyddogaethau perthnasol, ym marn yr Archwilydd Cyffredinol. Yna rhaid i’r holl reoleiddwyr perthnasol ac Archwilydd Cyffredinol Cymru gymryd pob cam rhesymol i gadw at yr amserlen.
524.Mae dyletswydd ar Archwilydd Cyffredinol Cymru hefyd i gynorthwyo’r rheoleiddwyr perthnasol i gydymffurfio â’u dyletswyddau o dan yr adran hon.
525.At ddibenion adran 119, mae’r adran hon yn diffinio swyddogaethau perthnasol Archwilydd Cyffredinol Cymru ac yn rhestru, mewn tabl, y rheoleiddwyr perthnasol a’u swyddogaethau perthnasol.
526.Caiff Gweinidogion Cymru wneud rheoliadau i ddiwygio’r tabl sy’n rhestru’r rheoleiddwyr perthnasol a’u swyddogaethau.