Atodlen 3 – Ymchwilio i gwynion ynghylch gofal cymdeithasol a gofal lliniarol a drefnir neu a ariennir yn breifat
524.Mae paragraffau 1 a 2 yn mewnosod Rhan 2A a 2B newydd yn Neddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2005 (“Deddf 2005”).
525.Mae’r adran 34A newydd yn nodi’r tri mater y mae Rhan 2A yn gymwys iddynt: (1) y camau a gymerir gan ddarparwr cartref gofal mewn cysylltiad â darparu llety, gofal nyrsio neu ofal personol mewn cartref gofal yng Nghymru; (2) y camau a gymerir gan ddarparwr gofal cartref mewn cysylltiad â darparu gofal cartref yng Nghymru; a (3) y camau a gymerir gan ddarparwr gofal lliniarol annibynnol mewn cysylltiad â darparu gwasanaeth gofal lliniarol yng Nghymru. Nid yw Rhan 2A yn gymwys i gwynion y gellir ymdrin â hwy o dan Ran 2 o Ddeddf 2005 nac i faterion a ddisgrifir yn yr Atodlen 3A newydd i Ddeddf 2005. Caiff Gweinidogion Cymru ddiwygio Atodlen 3A (materion sydd wedi eu heithrio o ystyriaeth yr Ombwdsmon) drwy orchymyn ond rhaid iddynt ymgynghori â’r Ombwdsmon cyn gwneud hynny. Rhaid i orchymyn o’r fath gael ei osod gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru a’i gymeradwyo drwy benderfyniad ganddo. Mae’r termau a ddefnyddir yn yr adran hon wedi eu diffinio yn adrannau 34R i 34T.
526.Mae adran 34B yn adlewyrchu’r dull cyffredinol a ddefnyddiwyd yn adran 2 o Ddeddf 2005. Yn rhinwedd adran 34B(1) ni chaiff yr Ombwdsmon ymchwilio i gŵyn sy’n ymwneud â mater y mae Rhan 2A o Ddeddf 2005 yn gymwys iddi oni bai:
bod y gŵyn wedi ei chyflwyno iddo’n briodol neu wedi ei chyfeirio ato’n briodol; a
cyn i’r Ombwdsmon ystyried y gŵyn, bod y mater wedi cael ei ddwyn i sylw’r darparwr y mae’r gŵyn yn ymwneud ag ef. Hefyd, rhaid bod y darparwr wedi cael cyfle rhesymol i ystyried y mater ac ymateb iddo.
527.Yn achos cwynion ynghylch darparwyr gofal lliniarol annibynnol, mae un amod ychwanegol, sef rhaid bod y darparwr gofal lliniarol annibynnol wedi cael arian cyhoeddus o fewn y tair blynedd cyn dyddiad y weithred y mae’r gŵyn yn ymwneud â hi. Diffinnir “public funding” yn is-adran (3) a’i ystyr yw arian oddi wrth Weinidogion Cymru, Bwrdd Iechyd Lleol a sefydlwyd o dan adran 11 o Ddeddf y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2006, Ymddiriedolaeth GIG neu gyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru. Gallai hyn, er enghraifft, gynnwys arian grant a ddarperir gan Weinidogion Cymru i’r gwasanaeth gofal lliniarol annibynnol.
528.Mae adrannau 34B(4) a 34E yn nodi’r amgylchiadau pan gyflwynir cwyn yn briodol i’r Ombwdsmon. Mae adran 34B(5) ac adran 34F yn nodi’r amgylchiadau pan gaiff cwyn ei chyfeirio’n briodol at yr Ombwdsmon gan ddarparwr y mae’r gŵyn yn ymwneud ag ef. Mae adran 34B(7) yn galluogi’r Ombwdsmon i ymchwilio i gŵyn hyd yn oed os nad yw’r gofynion penodol o ran y ffordd y mae cwyn i’w chyflwyno neu ei chyfeirio wedi cael eu bodloni, a hynny os yw’r Ombwdsmon o’r farn ei bod yn rhesymol gwneud hynny. Mae adrannau 34B(8) a (9) yn rhoi disgresiwn eang i’r Ombwdsmon o ran a ddylid dechrau ymchwiliad, parhau ag ymchwiliad neu ei derfynu. Mae adran 34B(10) yn ei gwneud yn glir y caiff yr Ombwdsmon ddechrau ymchwiliad neu barhau ag ef hyd yn oed os yw’r gŵyn wedi ei thynnu yn ôl. Gall hyn fod yn briodol, er enghraifft, pan fo’r achwynydd ‘arweiniol’ wedi gwneud cwyn am gamau gan ddarparwr sydd hefyd wedi effeithio ar bersonau eraill, ond y mae wedi tynnu ei gŵyn ‘arweiniol’ yn ôl. Mewn achosion o’r fath, caiff yr Ombwdsmon ystyried ei bod yn bridol dechrau ymchwiliad neu barhau ag ymchwiliad, er gwaetha’r ffaith bod y gŵyn ‘arweiniol’ wedi ei thynnu yn ôl, er mwyn diogelu buddiannau’r personau eraill.
529.Mae adran 34C yn adlewyrchu adran 3 o Ddeddf 2005 ac yn rhoi pŵer eang i’r Ombwdsmon i gymryd camau i ddatrys cwynion a wnaed o dan Ran 2A o Ddeddf 2005 heb fynd ymlaen i ymchwiliad ffurfiol. Mae’r pŵer hwn ar gael i’r Ombwdsmon ei ddefnyddio yn lle’r pŵer i ymchwilio o dan y Ran hon neu’n ychwanegol at y pŵer hwnnw.
530.Mae adran 34D yn seiliedig ar adran 4 o Ddeddf 2005. Mae’n rhestru’r personau y caniateir iddynt wneud cwyn i’r Ombwdsmon o dan Ran 2A o Ddeddf 2005. Caiff person wneud cwyn os yw’n aelod o’r cyhoedd (y person a dramgwyddir, sef “the person aggrieved”) sy’n honni ei fod wedi dioddef anghyfiawnder neu galedi o ganlyniad i gamweinyddu neu fethiant yn y gwasanaeth (yn ôl y digwydd), neu os yw wedi ei awdurdodi i weithredu ar ran person o’r fath neu os ymddengys i’r Ombwdsmon ei bod yn briodol gweithredu ar ran person o’r fath. Fodd bynnag, nid unigolion yn unig sy’n gallu cwyno i’r Ombwdsmon: caiff cwmnïau a sefydliadau gwyno i’r Ombwdsmon hefyd am anghyfiawnder neu galedi y mae aelodau o’r cyhoedd wedi ei ddioddef, ar yr amod bod yr amodau yn is-adran (1) wedi eu bodloni. Mae gan yr Ombwdsmon yr hawl i ddyfarnu a yw gofynion adran 34D wedi eu bodloni mewn achos penodol.
531.Mae adran 34E yn ei gwneud yn ofynnol i gwynion i’r Ombwdsmon gael eu cyflwyno’n ysgrifenedig (sy’n cynnwys drwy ddulliau electronig). Fodd bynnag, o dan adran 34B(7), caiff yr Ombwdsmon benderfynu derbyn cwyn a gyflwynwyd ar ffurf nad yw’n ysgrifenedig os yw’n credu ei bod yn rhesymol iddo wneud hynny. Er enghraifft, os oes gan y person a dramgwyddir anabledd sy’n ei gwneud yn anodd iddo wneud ei gŵyn ar ffurf ysgrifenedig, mae gan yr Ombwdsmon ddisgresiwn i dderbyn cwyn lafar yn lle hynny.
532.Mae adran 34E(2) yn darparu mai’r terfyn amser (y cyfnod a ganiateir, sef “the permitted period”) ar gyfer gwneud cwyn i’r Ombwdsmon yw:
pan fo’r person a dramgwyddir wedi cael ei hysbysu am y mater cyn y dyddiad y daw adran 34B i rym, y cyfnod o 12 mis sy’n dechrau ar y dyddiad y daw’r adran i rym; a
mewn unrhyw achos arall, y cyfnod o 12 mis sy’n dechrau ar y diwrnod y cafodd y person a dramgwyddir ei hysbysu gyntaf am y mater.
533.Eto, o dan adran 34B(7), mae gan yr Ombwdsmon ddisgresiwn i ystyried cwyn a gyflwynir y tu allan i’r terfyn amser hwnnw os yw’n ystyried ei bod yn rhesymol gwneud hynny o dan amgylchiadau’r achos. Mae gan Weinidogion Cymru hefyd bŵer i wneud rheoliadau sy’n addasu’r modd y mae Deddf 2005 yn gymwys i gyn-ddarparwyr cartrefi gofal yng Nghymru, cyn-ddarparwyr gofal cartref yng Nghymru a chyn-ddarparwyr gofal lliniarol annibynnol yng Nghymru (gweler y diwygiadau a wneir i adran 42 o Ddeddf 2005 gan baragraff 29 o Atodlen 3A i’r Ddeddf hon). Rhagwelir y caiff y pŵer hwn gael ei ddefnyddio i amrywio, er enghraifft, y terfyn amser ar gyfer gwneud cwynion i’r Ombwdsmon ynghylch gweithredoedd personau o’r fath.
534.Yn ddarostyngedig i’r gofynion datganedig penodol yn Neddf 2005, mater i’r Ombwdsmon yw penderfynu ar ei weithdrefnau ei hun, ac yn benodol, mae adran 34E(3) yn darparu mai mater i’r Ombwdsmon yw penderfynu a yw gofynion adran 34E wedi eu bodloni mewn achos penodol.
535.O dan adran 34F gall darparwr gyfeirio cwyn at yr Ombwdsmon a gyflwynwyd i’r darparwr. Fodd bynnag, dim ond os yw’r gŵyn wedi ei gwneud i’r darparwr gan berson y byddai hawlogaeth wedi bod ganddo i wneud y gŵyn honno’n uniongyrchol i’r Ombwdsmon y caiff y darparwr wneud hynny. Rhaid i’r gŵyn fod wedi ei gwneud hefyd i’r darparwr cyn diwedd y cyfnod a ganiateir y cyfeirir ato yn adran 34E(2). Pan fo darparwr yn cyfeirio cwyn at yr Ombwdsmon, rhaid iddi fod yn ysgrifenedig a rhaid iddi gael ei chyfeirio cyn diwedd blwyddyn sy’n dechrau ar y diwrnod y gwnaed y gŵyn i’r darparwr. O dan adran 34B(7) caiff yr Ombwdsmon, at ddibenion derbyn cwyn sydd wedi ei chyfeirio, ddiystyru’r naill neu’r llall (neu’r ddau) o’r terfynau amser hynny os yw o’r farn ei bod yn rhesymol iddo wneud hynny.
536.Mae adran 34G yn darparu bod rhaid i’r Ombwdsmon lunio datganiad o resymau mewn perthynas ag unrhyw benderfyniad y mae’n ei wneud i beidio â dechrau ymchwiliad neu i derfynu ymchwiliad. Caiff penderfyniad o’r fath ei wneud, er enghraifft, pan fo’r Ombwdsmon wedi datrys cwyn drwy ddulliau amgen o dan adran 34C ac felly wedi penderfynu peidio â chynnal ymchwiliad ffurfiol.
537.O dan adran 34G(2), rhaid i’r Ombwdsmon anfon copi o’r datganiad hwnnw at:
y person a gyflwynodd y gŵyn iddo; a
y darparwr y mae’r gŵyn yn ymwneud ag ef.
538.O dan adran 34G(3) caiff yr Ombwdsmon hefyd anfon copi o’r datganiad at unrhyw berson arall.
539.Caiff yr Ombwdsmon gyhoeddi datganiad o’r fath os yw gofynion adran 34G(4) wedi eu bodloni. Ni chaiff yr Ombwdsmon gyhoeddi datganiad o’r fath oni bai ei fod o’r farn bod cyhoeddi er budd y cyhoedd. Wrth ddod i gasgliad, rhaid i’r Ombwdsmon ystyried buddiannau’r person a dramgwyddir ac unrhyw bersonau eraill y mae’n credu eu bod yn briodol.
540.Mae adran 34G(7) ac (8) yn gwahardd yr Ombwdsmon rhag anfon datganiad allan neu gyhoeddi datganiad:
sy’n enwi unrhyw berson (ac eithrio’r darparwr y mae’r gŵyn yn ymwneud ag ef); neu
sy’n cynnwys gwybodaeth sydd, ym marn yr Ombwdsmon, yn debygol o beri i berson o’r fath gael ei adnabod ac y gall yr wybodaeth honno, ym marn yr Ombwdsmon, gael ei hepgor o’r datganiad heb amharu ar ei effeithiolrwydd,
oni bai bod yr Ombwdsmon yn ystyried ei bod er budd y cyhoedd i gynnwys enw o’r fath neu fanylion o’r fath sy’n peri i’r person gael ei adnabod. Nid yw’r gwaharddiad hwn yn gymwys mewn perthynas â’r fersiwn o’r datganiad a anfonir at yr achwynydd.
541.Mae adran 34H(3) yn darparu, yn ddarostyngedig i’r gofynion yn is-adrannau (1) a (2) o’r adran honno, mai mater i’r Ombwdsmon yw penderfynu ar y weithdrefn ar gyfer cynnal ymchwiliad. Gallai’r Ombwdsmon, er enghraifft, sefydlu gweithdrefnau gwahanol ar gyfer mathau gwahanol o gwynion a gallai, mewn unrhyw achos penodol, wyro oddi wrth weithdrefnau sefydledig o’r fath pe bai’n ystyried bod hynny’n briodol.
542.Mae adran 34H(4)(a) yn ei gwneud yn glir y caiff yr Ombwdsmon wneud unrhyw ymholiadau y mae’n credu eu bod yn briodol. Mae adran 34H(4)(b) yn darparu mai mater i’r Ombwdsmon yw penderfynu a gaiff person gael ei gynrychioli’n gyfreithiol neu ei gynrychioli mewn rhyw fodd arall (er enghraifft gan eiriolwr annibynnol).
543.Mae adran 34H(6) yn rhoi pŵer i’r Ombwdsmon i wneud taliadau tuag at dreuliau’r personau sy’n ei gynorthwyo mewn ymchwiliad, yr amod bod y costau hynny wedi eu tynnu’n briodol, ac i dalu lwfansau penodol. Mater i’r Ombwdsmon yw dyfarnu a yw’n briodol gwneud taliadau o’r fath neu osod unrhyw amodau ar daliadau o’r fath.
544.Mae adran 34I yn rhoi pwerau eang i’r Ombwdsmon i’w gwneud yn ofynnol i ddangos gwybodaeth neu ddogfennau mewn perthynas ag ymchwiliad (adran 34I(2) a (3)) ac i’w gwneud yn ofynnol i bersonau penodol ddarparu iddo unrhyw gyfleusterau y mae’n gofyn amdanynt a hynny’n rhesymol (adran 34I(4)). Mae’n bosibl y bydd angen yr ail ddarpariaeth, er enghraifft, os yw’r Ombwdsmon yn ei gwneud yn ofynnol i galedwedd neu feddalwedd gyfrifiadur benodol gael ei defnyddio i weld dogfennau neu wybodaeth a ddarperir.
545.Man gan yr Ombwdsmon yr un pwerau â’r Uchel Lys mewn perthynas â chymryd tystiolaeth oddi wrth dystion (adran 34I(3)).
546.Mae adran 34I(5) yn darparu diogelwch i’r rheini y caiff yr Ombwdsmon ei gwneud yn ofynnol iddynt roi tystiolaeth neu ei gwneud yn ofynnol iddynt ddangos gwybodaeth neu ddogfennau. Ni chaiff yr Ombwdsmon ei gwneud yn ofynnol i berson o’r fath roi unrhyw dystiolaeth neu ddangos unrhyw ddogfennau na allai’r person hwnnw gael ei orfodi i’w rhoi neu eu dangos gerbron yr Uchel Lys.
547.Mae adran 34I(6) yn rhwystro’r Goron rhag dal gwybodaeth yn ôl ar y sail bod yr wybodaeth yn ddarostyngedig i rwymedigaeth i’w chadw’n gyfrinachol neu ar y sail bod cyfyngiad ar ei datgelu.
548.Effaith adran 34I(7), mewn perthynas â phŵer yr Ombwdsmon i’w gwneud yn ofynnol bod tystiolaeth yn cael ei rhoi neu fod gwybodaeth neu ddogfennau’n cael eu dangos, yw na all y Goron ddibynnu ar naill ai ei breintiau arbennig na’i himiwneddau i drechu hawl yr Ombwdsmon i weld gwybodaeth o’r fath o dan adran 34I(5).
549.Mae adrannau 34J(1) a (2) yn galluogi’r Ombwdsmon i ardystio i’r Uchel Lys fod person, yn ei farn ef, wedi ei rwystro’r Ombwdsmon (neu aelod o’i staff) heb esgus cyfreithlon wrth iddo gyflawni ei swyddogaethau o dan Ran 2A neu fod y person wedi ymddwyn mewn modd a fyddai’n gyfystyr â chyflawni dirmyg llys, pe bai’r weithred honno wedi ei gwneud mewn perthynas ag achos yn yr Uchel Lys.
550.Os yw’r Ombwdsmon yn dyroddi tystysgrif o’r fath, yna caiff yr Uchel Lys ymchwilio i’r mater ac os yw’r Uchel Lys yn darganfod bod y person o dan sylw wedi rhwystro’r Ombwdsmon, caiff yr Uchel Lys ymdrin â’r person fel pe bai wedi cyflawni dirmyg mewn perthynas â’r Uchel Lys (adran 34J(4)).
551.Mae adran 34K(2) yn darparu bod rhaid i’r Ombwdsmon lunio adroddiad ar ei ganfyddiadau ar ôl cynnal ymchwiliad a bod rhaid iddo anfon copi o’r adroddiad hwnnw at y personau a bennir yn adran 34K(3), oni bai ei fod yn penderfynu cyflwyno adroddiad o dan y weithdrefn amgen a nodir o dan adran 34N. Caiff yr Ombwdsmon hefyd anfon copi o’r adroddiad at unrhyw bersonau eraill y mae’n credu eu bod yn briodol.
552.Caiff yr Ombwdsmon gyhoeddi ei adroddiad os yw gofynion adran 34K(5) wedi eu bodloni. Dim ond os yw’r Ombwdsmon yn ystyried bod cyhoeddi adroddiad o’r fath er budd y cyhoedd y caiff wneud hynny. Wrth ddod i’w gasgliad, rhaid i’r Ombwdsmon roi sylw i fuddiannau’r person a dramgwyddir ac unrhyw bersonau eraill y mae’n credu eu bod yn briodol.
553.Mae adrannau 34K(8) a (9) yn gwahardd yr Ombwdsmon rhag anfon adroddiad allan neu gyhoeddi adroddiad:
sy’n enwi unrhyw berson (ac eithrio’r darparwr y mae’r gŵyn yn ymwneud ag ef); neu
sy’n cynnwys gwybodaeth sydd, ym marn yr Ombwdsmon, yn debygol o beri i unrhyw berson gael ei adnabod ac y gellir, ym marn yr Ombwdsmon, ei hepgor o’r adroddiad heb amharu ar ei effeithiolrwydd,
oni bai bod yr Ombwdsmon yn ystyried ei bod er budd y cyhoedd i gynnwys enw o’r fath neu fanylion o’r fath sy’n peri i’r person gael ei adnabod. Nid yw’r gwaharddiad hwn yn gymwys mewn perthynas â’rfersiynau o’r adroddiad a anfonir at yr achwynydd neu at Weinidogion Cymru. Wrth ddod i’w gasgliad o ran a fyddai er budd y cyhoedd i gynnwys yr wybodaeth hon yn y fersiynau eraill o’r adroddiad, rhaid i’r Ombwdsmon roi sylw i fuddiannau’r person a dramgwyddir ac unrhyw bersonau eraill y mae’n credu eu bod yn briodol.
554.Mae adran 34L yn darparu y caiff yr Ombwdsmon gyhoeddi hysbysiad ynghylch adroddiad ymchwiliad mewn papur newydd, neu gyfrwng ddarlledu/electronig arall. Rhaid i unrhyw benderfyniad i gyhoeddi hysbysiad o’r fath ystyried budd y cyhoedd, buddiannau’r person a dramgwyddir ac unrhyw bersonau eraill y mae’r Ombwdsmon yn credu eu bod yn briodol (gweler adran 34L(4)). Caiff yr hysbysiad (ymhlith pethau eraill) gynnwys y materion a bennir yn adran 34L(2). Rhaid i’r darparwr y mae’r adroddiad yn ymwneud ag ef ad-dalu’r costau rhesymol ar gyfer trefnu i’r hysbysiad gael ei gyhoeddi i’r Ombwdsmon, os yw’r Ombwdsmon yn gofyn iddo wneud hynny.
555.Mae adran 34M yn darparu, os yw’r Ombwdsmon, yn dilyn ymchwiliad, yn adrodd (o dan adran 34K) bod y person a dramgwyddir wedi dioddef anghyfiawnder neu galedi o ganlyniad i’r camau gweithredu yr ymchwilir iddynt, fod rhaid i’r darparwr o dan sylw ystyried adroddiad yr Ombwdsmon a’i hysbysu am y camau y mae’r darparwr wedi eu cymryd neu’n bwriadu eu cymryd mewn ymateb i hynny ac yn ogystal am y cyfnod amser y cymerir y camau hyn ynddo. Rhaid i’r darparwr o dan sylw wneud yr hysbysiad o fewn un mis gan ddechrau ar y diwrnod y mae’r darparwr yn cael yr adroddiad neu unrhyw gyfnod hwy a bennir gan yr Ombwdsmon yn ôl ei ddisgresiwn.
556.Mae adran 34N yn darparu nad yw’r weithdrefn adrodd lawn o dan adrannau 34K i 34M yn gymwys os yw’r Ombwdsmon yn penderfynu adrodd o dan y weithdrefn amgen a nodir yn yr adran hon. Os yw’r Ombwdsmon, ar ôl ymchwiliad, yn dod i’r casgliad a ganlyn ynghylch y person a dramgwyddir:
nad yw wedi dioddef anghyfiawnder na chaledi o ganlyniad i’r camau gweithredu yr ymchwilir iddynt; neu
y mae wedi dioddef anghyfiawnder neu galedi o’r fath ac mae’r darparwr y mae’r gŵyn yn ymwneud ag ef yn cytuno o fewn y cyfnod a ganiateir (fel y’i diffinnir yn adran 34N(3)) i weithredu argymhellion yr Ombwdsmon,
yna caiff yr Ombwdsmon benderfynu cyflwyno adroddiad o dan y weithdrefn amgen o dan adran 34N. Fodd bynnag, dim ond os yw wedi ei fodloni nad yw budd y cyhoedd yn ei gwneud yn ofynnol iddo gyflwyno adroddiad o dan y weithdrefn adrodd lawn a nodir yn adrannau 34K i 34M y caiff yr Ombwdsmon wneud hynny.
557.Mae adroddiad o dan y weithdrefn amgen yn yr adran hon yn ddarostyngedig i gyfyngiadau tebyg mewn cysylltiad ag enwi unigolion neu beri iddynt gael eu hadnabod i’r rhai sy’n gymwys i adroddiad o dan adran 34K (adran 34N(9) a (10)).
558.O dan adran 34O, caiff yr Ombwdsmon ddyroddi adroddiad arbennig mewn tri achos:
Mae’r Ombwdsmon wedi dod i’r casgliad mewn adroddiad ar ymchwiliad bod y person wedi dioddef anghyfiawnder neu galedi o ganlyniad i’r mater yr ymchwiliwyd iddo ond:
nid yw’r Ombwdsmon wedi cael ei hysbysu gan y darparwr, yn unol ag adran 34M (Y camau i’w cymryd ar ôl cael adroddiad ymchwiliad), am y camau y mae’r darparwr wedi eu cymryd/yn bwriadu eu cymryd, neu am y cyfnod ar gyfer cymryd unrhyw gamau bwriadedig, neu
nid yw’r Ombwdsmon, ar ôl cael ei hysbysu am faterion o’r fath yn unol ag adran 34M, wedi ei fodloni gan y camau/camau bwriadedig neu’r cyfnod ar gyfer cymryd y camau, neu nid yw wedi ei fodloni bod y camau wedi eu cymryd cyn diwedd y cyfnod a ganiateir.
Mae’r Ombwdsmon wedi llunio adroddiad o dan adran 34N(2) (Y weithdrefn amgen) ac nid yw wedi ei fodloni bod y darparwr wedi gweithredu ei argymhellion o fewn y cyfnod a ganiateir; ac
Mae’r ombwdsmon wedi dod i’r casgliad, wrth ddatrys cwyn o dan adran 34C (dull amgen o ddatrys cwynion), fod y person a dramgwyddir wedi dioddef anghyfiawnder neu galedi, bod y darparwr wedi cytuno i gymryd camau penodol ac nad yw’r Ombwdsmon wedi ei fodloni bod y darparwr wedi cymryd y camau hynny cyn diwedd y cyfnod a ganiateir.
559.Mae adran 34P(1) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Ombwdsmon nodi, mewn adroddiad arbennig, y ffeithiau sy’n rhoi’r hawl iddo lunio’r adroddiad a gwneud pa argymhellion bynnag y mae’n credu eu bod yn briodol mewn cysylltiad â’r camau y mae’n credu y dylid eu cymryd i unioni’r anghyfiawnder neu’r caledi a ddioddefwyd gan y person a dramgwyddir ac i atal anghyfiawnder neu galedi tebyg rhag cael ei achosi eto. Mae adrannau 34P(2) a (3) yn nodi’r personau y mae’n rhaid anfon yr adroddiad arbennig atynt. Mae’r gofynion sy’n gymwys pan fo’r Ombwdsmon eisoes wedi ystyried y mater mewn adroddiad llawn o dan adran 34K yn wahanol i’r rhai sy’n gymwys pan fo eisoes wedi ystyried y mater o dan y weithdrefn amgen o dan adran 34N neu drwy broses ddatrys amgen o dan adran 34C.
560.Mae adrannau 34P(4) i (10) yn gwneud darpariaeth bellach mewn perthynas ag adroddiadau arbennig. Yn benodol, mae adroddiad arbennig yn ddarostyngedig i gyfyngiadau tebyg mewn cysylltiad ag enwi unigolion neu beri iddynt gael eu hadnabod i’r rhai sy’n gymwys i adroddiad o dan adran 34K.
561.Mae adran 34Q yn rhoi’r pŵer i’r Ombwdsmon gyhoeddi hysbysiad am adroddiad arbennig mewn papur newydd neu drwy gyfryngau darlledu ac electronig. Wrth ddyfarnu a ddylid cyhoeddi, rhaid i’r Ombwdsmon ystyried budd y cyhoedd, buddiannau’r person a dramgwyddir a buddiannau unrhyw berson arall y mae’r Ombwdsmon yn credu ei fod yn briodol. Os yw’r Ombwdsmon yn gofyn i ddarparwr y mae adroddiad yn ymwneud ag ef ad-dalu’r costau rhesymol i’r Ombwdsmon am drefnu i’r adroddiad gael ei gyhoeddi, rhaid iddo wneud hynny. Os yw darparwr yn methu â gwneud hynny, caiff yr Ombwdsmon adennill y costau hyn fel dyled sifil.
562.Mae adran 34R yn darparu diffiniadau o “care home” a “care home provider” drwy gyfeirio at Ddeddf Safonau Gofal 2000 (gweler adrannau 3 a 121(9) o’r Ddeddf honno i gael diffiniad o gartref gofal). Mae hefyd yn darparu bod camau darparwr cartref gofal yn cynnwys camau a gymerir gan staff y darparwr ac eraill sy’n gweithredu ar ran y darparwr.
563.Mae adran 34S yn darparu diffiniadau o “domiciliary care” a “domiciliary care provider”. Mae hefyd yn darparu bod camau gweithredu darparwr gofal cartref yn cynnwys camau a gymerir gan staff y darparwr ac eraill sy’n gweithredu ar ran y darparwr.
564.Mae adran 34T yn darparu diffiniadau o “palliative care service” ac “independent palliative care provider”. Nid yw’r term “ palliative care” wedi ei ddiffinio. Fodd bynnag, fe’i defnyddir ar y cyfan i ddisgrifio lliniaru poen y rhai sydd â chyflyrau terfynol, lleddfu ar y boen heb ymdrin ag union achos y cyflwr a gwella ansawdd bywyd yn gyffredinol i bersonau sydd â chyflyrau sy’n cyfyngu ar fywyd. Fel arfer disgrifir cyflyrau sy’n cyfyngu ar fywyd fel y rhai sy’n debygol o fyrhau disgwyliad oes person.
565.Wrth benderfynu p’un a yw math penodol o ofal yn gyfystyr â gofal lliniarol ai peidio, rhagwelir y bydd yr Ombwdsmon yn rhoi rhywfaint o bwys i’r diffiniad o “palliative care” a ddefnyddir gan Sefydliad Iechyd y Byd. Mae’r diffiniad hwn yn darparu bod “palliative care is an approach that improves the quality of life of patients and their families facing the problem associated with life-threatening illness, through the prevention and relief of suffering by means of early identification and impeccable assessment and treatment of pain and other problems, physical, psychosocial and spiritual”. Mae’n debygol iawn hefyd y rhoddir pwys i ddiffiniad y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal (NICE), sy’n darparu bod “palliative care is the active holistic care of patients with advanced progressive illness. Management of pain and other symptoms and provision of psychological, social and spiritual support is paramount. The goal of palliative care is achievement of the best quality of life for patients and their families. Many aspects of palliative care are also applicable earlier in the course of the illness in conjunction with other treatments”.
566.Mae gwasanaeth gofal lliniarol yn wasanaeth y mae ei brif bwrpas yn golygu darparu gofal lliniarol. Felly ni fwriedir i’r term gynnwys gwasanaethau sy’n darparu elfen o ofal lliniarol, ond pan fo gofal o’r fath yn gysylltiedig â’r prif wasanaeth a ddarperir. Fodd bynnag, bwriedir iddo gynnwys ystod eang o wasanaethau gofal lliniarol sy’n amrywio o wasanaethau yn y gymuned i ysbytai gofal lliniarol. Mae adran 34T yn darparu bod camau darparwr gofal lliniarol annibynnol yn cynnwys camau a gymerir gan staff y darparwr ac eraill sy’n gweithredu ar ran y darparwr.
567.Mae Rhan 2B yn gymwys i gwynion a wnaed o dan Ran 2 o Ddeddf 2005 (cwynion sy’n ymwneud ag awdurdodau rhestredig), ynghyd ag i gwynion a wnaed o dan Ran 2A o’r Ddeddf honno (cwynion sy’n ymwneud â phersonau eraill ynghylch gofal cymdeithasol a gofal lliniarol). Mae Rhan 2B yn ailddatgan, gyda mân addasiadau, y ddarpariaeth a oedd wedi ei chynnwys cyn hynny yn adrannau 25 i 27 a 32 o Ddeddf 2005.
568.Mae adran 34U(1) a (2) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Ombwdsmon ymgynghori ag ombwdsmon penodedig arall pryd bynnag y bo’n meddwl bod cwyn yn ymwneud â mater a allai fod yn destun ymchwiliad gan yr ombwdsmon arall hwnnw. Mae’r ombwdsmyn eraill y mae’n ofynnol i’r Ombwdsmon ymgynghori â hwy wedi eu pennu yn adran 34U(7). Mae gan Weinidogion Cymru, drwy orchymyn, bŵer i ddiwygio’r rhestr hon o ombwdsmyn penodedig.
569.Pan fo’n ofynnol i’r Ombwdsmon ymgynghori ag ombwdsmon arall ar fater, caiff gydweithredu hefyd â’r ombwdsmon arall hwnnw ar y mater hwnnw (adran (34U(3)). Caiff yr ymgynghori a’r cydweithredu estyn i unrhyw beth sy’n ymwneud â’r mater. Ceir enghreifftiau o faterion y caniateir ymgynghori a chydweithredu arnynt yn adran 34U(4), sef:
sut y dylid cynnal ymchwiliad i’r gŵyn; a
ffurf a chynnwys adroddiad a’i gyhoeddi yn dilyn ymchwiliad.
570.Mae adran 34U(5) a (6) yn darparu, pan fo ymgynghoriad o’r fath yn digwydd, y gall yr Ombwdsmon ac unrhyw un neu rai o’r ombwdsmyn penodedig (ac eithrio Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus yr Alban) gynnal ymchwiliadau ar y cyd a chyhoeddi adroddiadau ar y cyd.
571.Yn achos ymgynghori ynglŷn â chŵyn, bydd yr Ombwdsmon yn gallu defnyddio ei bwerau atodol ym mharagraff 21 o Atodlen 1 i Ddeddf 2005 er mwyn anfon copi o’r gŵyn at yr ombwdsmon arall. At hynny, bydd yr Ombwdsmon yn gallu defnyddio’r pwerau atodol hynny i hysbysu’r person sydd wedi gwneud y gŵyn sut y gall wneud cwyn i’r ombwdsmon arall.
572.Mae adran 34V yn ymdrin â sefyllfaoedd pan fo’r Ombwdsmon, wrth ddelio â chŵyn, yn canfod materion a allai fod yn ddarostyngedig i archwiliad gan Gomisiynydd Pobl Hŷn Cymru neu Gomisiynydd y Gymraeg. Mae’n ei gwneud yn ofynnol i’r Ombwdsmon hysbysu Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru am y mater ac ymgynghori ag ef ac yn caniatáu i’r Ombwdsmon hysbysu Comisiynydd y Gymraeg ac ymgynghori ag ef yn yr un modd. Caiff yr Ombwdsmon a’r Comisiynydd perthnasol wedyn gydweithredu, a chynnal ymchwiliadau ar y cyd, a llunio adroddiad ar y cyd ar y mater.
573.Mae adran 34W yn cynnwys darpariaeth bellach ynghylch cydweithredu rhwng yr Ombwdsmon a’r Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru a Chomisiynydd y Gymraeg pan fo’r cwynion yn codi materion (y cyfeirir atynt fel “connected matters”) y gallai’r Ombwdsmon neu’r Comisiynwyr priodol ddelio â hwy.
574.Mae adran 34X yn darparu bod gwybodaeth a geir gan ombwdsmyn neu gomisiynwyr eraill mewn perthynas â chwynion neu mewn cysylltiad â hwy i’w chadw’n gyfrinachol ac eithrio mewn amgylchiadau cyfyngedig. Mae adran 34X(2) yn nodi’r amgylchiadau pan gaiff gwybodaeth o’r fath gael ei datgelu.
575.Mae adran 34X(6) yn darparu na ellir ei gwneud yn ofynnol i’r Ombwdsmon nac unrhyw aelod o’i staff nac unrhyw berson arall sy’n gweithredu ar ei ran neu sy’n ei gynorthwyo roi tystiolaeth mewn unrhyw drafodion (ac eithrio drafodion a bennir yn adran 34X(2)) am:
gwybodaeth a geir i helpu’r Ombwdsmon i benderfynu a ddylid ymchwilio i gŵyn, yn ystod yr ymchwiliad i gŵyn neu wrth ddatrys cwyn; neu
gwybodaeth a geir oddi wrth ombwdsmon arall wrth ymgynghori a chydweithredu â’r Ombwdsmon arall hwnnw.
576.Mae adran 34Y(1) yn darparu y caiff un o Weinidogion y Goron roi hysbysiad i’r Ombwdsmon yn nodi y byddai datgelu unrhyw ddogfen neu wybodaeth neu ddosbarth o ddogfen neu wybodaeth a bennir yn yr hysbysiad, ym marn y Gweinidog, yn niweidiol i ddiogelwch y Deyrnas Unedig neu fel arall yn groes i fudd y cyhoedd. Pan fo hysbysiad o’r fath yn cael ei roi, nid yw’r Ddeddf hon yn awdurdodi’r Ombwdsmon nac yn ei gwneud yn ofynnol iddo, nac aelod o’i staff neu unrhyw berson arall sy’n gweithredu ar ei ran neu’n ei gynorthwyo, ddatgelu gwybodaeth benodedig o’r fath.
577.Pan fo’r Ombwdsmon neu aelod o’i staff etc. o dan rwymedigaeth i ddatgelu’r wybodaeth yn rhinwedd gofyniad cyfreithiol arall, nid oes dim yn yr adran hon yn atal y person hwnnw rhag cydymffurfio â’r rhwymedigaeth honno.
578.Mae adran 34Z yn darparu bod y canlynol yn destun braint absoliwt at ddibenion difenwi, sef:
cyhoeddi (a fydd yn dwyn ei ystyr arferol o fewn y gyfraith sy’n ymwneud â difenwi) unrhyw fater gan yr Ombwdsmon, aelod o’i staff neu berson arall sy’n gweithredu ar ei ran neu’n ei gynorthwyo wrth gyflawni ei swyddogaethau o dan Ddeddf 2005;
cyhoeddi unrhyw fater mewn unrhyw adroddiad a gyhoeddir gan berson wrth gyflawni ei swyddogaethau o dan adran 17 o Ddeddf 2005 (Gofyniad ar awdurdodau rhestredig i gyhoeddi adroddiad yr Ombwdsmon ar ymchwiliad); ac
cyhoeddi mater mewn cysylltiad â chŵyn a wnaed neu a gyfeiriwyd at yr Ombwdsmon o dan Ddeddf 2005, pan fo’r mater wedi ei gyhoeddi yn un o’r cyfathrebiadau a ganlyn:
cyfathrebiadau rhwng awdurdod rhestredig a bennir yn adran 28 ac Atodlen 3 o Ddeddf 2005 (gan gynnwys aelod neu aelod cyfetholedig, swyddog neu aelod o staff neu berson arall sy’n gweithredu ar ran yr awdurdod neu sy’n cynorthwyo i gyflawni ei swyddogaethau) a’r Ombwdsmon (neu ei staff neu bersonau sy’n gweithredu ar ei ran neu’n ei gynorthwyo i gyflawni ei swyddogaethau);
cyfathrebiadau rhwng darparwr cartref gofal, darparwr gofal cartref neu ddarparwr gofal lliniarol annibynnol, (gan gynnwys swyddog neu aelod o staff neu berson arall sy’n gweithredu ar ran y darparwr hwnnw neu’n ei gynorthwyo i gyflawni ei swyddogaethau) a’r Ombwdsmon (neu ei staff neu bersonau sy’n gweithredu ar ei ran neu sy’n ei gynorthwyo i gyflawni ei swyddogaethau);
cyfathrebiadau rhwng y person a dramgwyddir neu’r person sy’n gwneud y gŵyn ar ran y person a dramgwyddir ac aelod etholedig o Gynulliad Cenedlaethol Cymru; a
cyfathrebiadau rhwng y person a dramgwyddir neu’r person sy’n gwneud y gŵyn ar ran y person a dramgwyddir a’r Ombwdsmon (neu ei staff, personau sy’n gweithredu ar ei ran neu’n ei gynorthwyo i gyflawni ei swyddogaethau).
579.Mae’r ddarpariaeth hon yn atgynhyrchu’n gyffredinol ddiogelwch tebyg a geir o dan y ddeddfwriaeth sy’n ymwneud ag ombwdsmyn eraill.
580.Mae paragraff 3 o’r Atodlen i’r Ddeddf hon yn gwneud darpariaeth drosiannol fel nad yw darpariaethau adran 34V a 34W o Ddeddf 2005 yn gymwys mewn perthynas â Chomisiynydd y Gymraeg cyn i swyddogaethau’r Comisiynydd o dan Ran 5 o Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011 fod mewn grym.
581.Mae paragraff 4 o’r Atodlen yn mewnosod Atodlen newydd i Ddeddf 2005. Mae’r Atodlen newydd hon (Atodlen 3A) yn nodi’r materion y mae’r Ombwdsmon wedi ei wahardd rhag ymchwilio iddynt o dan Ran 2A o Ddeddf 2005.
582.Mae paragraffau 5 i 36 o’r Atodlen yn gwneud newidiadau canlyniadol i Ddeddf 2005 a deddfwriaeth gysylltiedig.
