210.Mae Rhan 5 yn darparu rheolau atodol mewn perthynas â’r trafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch.
211.Mae paragraff 23 yn gwneud darpariaeth bellach mewn perthynas â’r rheolau ar yr “eithriad ar gyfer disodli prif breswylfa”. Ni fydd y cyfraddau uwch yn gymwys fel arfer pan brynir eiddo preswyl ac y bwriedir disodli unig breswylfa neu brif breswylfa’r prynwr neu’r prynwyr, ar yr amod y prynir y breswylfa newydd ac y gwaredir y brif breswylfa flaenorol o fewn cyfnod o 36 mis. Pan fo ffurflen dreth wedi ei dychwelyd mewn perthynas â disodli’r brif breswylfa, a bod y prynwr wedi talu’r dreth trafodiadau tir sy’n gymwys i drafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch ond ei fod wedi gwaredu’r brif breswylfa flaenorol wedi hynny o fewn yr amserlen a ganiateir, caiff y prynwr hawlio gan ACC ad-daliad o swm y dreth a ordalwyd. Gall wneud hynny naill ai drwy ddiwygio ei ffurflen dreth (ar yr amod ei fod yn bodloni’r amserlenni a ganiateir ar gyfer diwygio’r ffurflen dreth a nodir yn adran 41 o DCRhT); neu os nad yw’n gallu diwygio’r ffurflen dreth, gall y prynwr hawlio ad-daliad o’r dreth a ordalwyd (gweler pennod 7 o ran 3 o DCRhT).
212.Mae rheol arbennig ym mharagraff 23(4) yn caniatáu i brynwr sy’n disodli ei brif breswylfa ddychwelyd y ffurflen dreth mewn perthynas â phrynu’r brif breswylfa newydd fel pe na bai erioed wedi dod o fewn y categori trafodiad eiddo preswyl cyfraddau uwch. Caiff y prynwr wneud hynny ar yr amod y gwerthwyd y brif breswylfa flaenorol o fewn y cyfnod o 30 o ddiwrnodau ar gyfer dychwelyd ffurflen dreth i ACC mewn perthynas â phrynu’r annedd newydd ac nad oes ffurflen dreth eisoes wedi ei dychwelyd mewn perthynas â’r brif breswylfa newydd honno.
213.Mae paragraff 25 yn nodi sut y mae’r rheolau trafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch yn gymwys i briod neu bartner sifil sy’n prynu ar ei ben ei hun. Mae’r darpariaethau hyn yn darparu bod trafodiadau o’r fath i’w trin fel trafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch pe baent yn drafodiadau o’r fath pe bai priod neu bartner sifil y prynwr yn brynwr yn ogystal. Mae paragraff 25(3) yn nodi’r eithriadau i’r rheol hon (sef, yn fras, pan fo’r cwpl wedi gwahanu).
214.Mae paragraff 26 yn darparu ar gyfer eithriad pellach i’r rheolau trafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch. Nid oes angen i brynwr ystyried, pan fo’n caffael annedd breswyl newydd, brif fuddiant a ddelir mewn cyn breswylfa briodasol pan fo’r buddiant ynddi yn cael ei ddal o ganlyniad i orchymyn a wnaed mewn perthynas ag ysgariad neu ddiddymiad partneriaeth sifil. Rhaid i’r buddiant hwnnw fod yn unig breswylfa neu’n brif breswylfa i’r person y gwneir y gorchymyn er ei fudd. Bydd angen ystyried unrhyw anheddau eraill a berchnogir, fodd bynnag.
215.Mae paragraffau 27 i 30 yn darparu rheolau ynghylch cymhwyso’r rheolau sy’n ymwneud â thrafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch mewn perthynas ag ymddiriedolaethau noeth ac ymddiriedolaethau sy’n setliadau at ddibenion y Ddeddf (i’r graddau eu bod yn rhoi’r hawl i’r buddiolwr feddiannu’r annedd am oes neu’n rhoi’r hawl iddo i’r incwm a enillir). Mewn sefyllfaoedd o’r fath mae buddiolwr yr ymddiriedolaeth noeth, neu’r setliad, i’w drin fel y prynwr, neu fel petai’n berchen ar fuddiant a ddelir yn yr annedd at ddibenion pennu a yw’r rheolau trafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch yn gymwys i bryniant arall.
216.Mae paragraff 29 yn egluro y bydd trosglwyddo buddiannau llesiannol (er enghraifft, cyfrannau anranedig) sy’n codi o dan ymddiriedolaeth mewn eiddo preswyl yn cael ei drin yn yr un ffordd â throsglwyddo prif fuddiant pan y tybiwyd bod gwerthwr y buddiant llesiannol, yn union cyn y trafodiad, yn berchen ar y prif fuddiant yn yr annedd, ac y tybir bod y prynwr yn berchen ar y prif fuddiant yn union ar ôl y trafodiad.
217.Pan fo plentyn (sef plentyn o dan 18 oed) i’w drin fel y prynwr, neu ddeiliad buddiant, o ganlyniad i reolau’r ymddiriedolaeth yn y Ddeddf hon, mae paragraff 30 yn darparu mai’r rhiant (ac unrhyw briod neu bartner sifil i’r rhiant oni bai nad ydynt yn cyd-fyw) sydd i’w drin fel y prynwr neu ddeiliad y buddiant.
218.Mae paragraff 30(4) yn datgymhwyso effaith paragraff 30(2) mewn amgylchiadau pan fo buddiant plentyn analluog yn cael ei gaffael, ei ddal ar ymddiriedolaeth, neu ei waredu gan ddirprwy a benodir o dan Ddeddf Galluedd Meddyliol 2005 (neu berson sy’n gweithredu mewn swyddogaeth gyfatebol y tu allan i Gymru a Lloegr).
219.Mae paragraff 31 yn darparu rheolau mewn perthynas â setliadau pan na fo gan fuddiolwyr y setliad hawl i feddiannu’r annedd am oes nac i’r incwm a enillir mewn perthynas â’r annedd neu’r anheddau. Mewn amgylchiadau o’r fath mae’r ymddiriedolwr i’w drethu neu’r ymddiriedolwyr i’w trethu o dan yr un rheolau â’r rhai sy’n berthnasol i brynwyr nad ydynt yn unigolion.
220.Mae paragraff 32 yn nodi’r rheolau ar gyfer penderfynu a yw’r trafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch yn gymwys i bryniannau a wneir gan bartner mewn partneriaeth. Pan fo partner yn caffael eiddo ond nid at ddibenion y bartneriaeth, nid yw unrhyw brif fuddiant mewn annedd a ddelir gan y bartneriaeth neu ar ei rhan at ddibenion masnach a gyflawnir gan y bartneriaeth i’w drin fel pe bai’n cael ei ddal gan brynwr unigol, neu ar ran prynwr unigol, sy’n prynu eiddo preswyl mewn trafodiad nad yw’n ymwneud nac yn gysylltiedig â gweithrediad y bartneriaeth.
221.Mae paragraff 33 yn datgan sut y mae’r rheolau ar gyfer trafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch yn gymwys pan fo person a sefydliad ariannol yn ymrwymo i drefniadau cyllid arall at ddibenion caffael prif fuddiant mewn annedd. Effaith y darpariaethau hyn yw sicrhau nad yw’r sefydliad ariannol yn ymrwymo i drafodiad eiddo preswyl yn rhinwedd y ffaith ei fod yn barti i’r trafodiad. Yn hytrach, y person sy’n ymrwymo i’r trefniant cyllid arall gyda’r sefydliad ariannol er mwyn bod yn berchen ar yr eiddo yn y pen draw sydd i’w drin fel y prynwr, a’i amgylchiadau ef a fydd yn berthnasol wrth bennu a yw’r cyfraddau uwch yn gymwys.
222.Mae paragraff 34 yn gwneud darpariaeth mewn cysylltiad â thrafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch pan fo prif fuddiannau mewn anheddau yn cael eu cyd-etifeddu. Mae’r darpariaethau hyn yn nodi, pan fo prynwr yn etifeddu cyfran o 50% neu lai mewn eiddo a etifeddwyd o fewn 3 blynedd i’r adeg y prynodd y prynwr yr eiddo preswyl, nad yw’r eiddo a etifeddwyd yn cael ei ystyried at ddibenion cadarnhau a yw rheolau trafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch y Ddeddf hon yn gymwys. Os yw hawl lesiannol y prynwr i’r buddiant yn yr eiddo a etifeddwyd yn fwy na 50% ar unrhyw adeg yn ystod y cyfnod hwnnw o 3 blynedd, fodd bynnag, caiff y prif fuddiant yn yr eiddo a etifeddwyd ei ystyried at ddibenion pryniant y prynwr o’r eiddo preswyl.
223.Mae paragraff 34(5) yn darparu na ddylid cyfuno buddiannau priodau a phartneriaid sifil nad ydynt yn cyd-fyw mwyach, fel y’i diffinnir gan baragraff 25(3), at ddibenion cadarnhau a yw’r trothwy o £40,000 wedi ei gyrraedd ar gyfer y rheolau trafodiadau eiddo preswyl cyfraddau uwch.
224.Mae paragraff 34(7) yn gwneud darpariaeth bellach mewn cysylltiad â phrif fuddiant a etifeddir o ganlyniad i amrywio ewyllys. Mae’r is-baragraff hwn yn egluro, pan fo prif fuddiant mewn annedd yn cael ei gaffael o ganlyniad i amrywio ewyllys, ei fod i’w drin fel eiddo a etifeddwyd at ddibenion pennu a yw prynwr yn dal buddiant mewn eiddo arall. Pan nad yw’r buddiant a gaffaelir yn fwy na 50% nid yw’r prynwr i’w drin fel ei fod yn berchen ar brif fuddiant yn yr eiddo hwnnw am 3 blynedd o ddyddiad amrywio’r ewyllys, at ddibenion yr Atodlen hon.